আধুনিক সমাজে এক বহুমাত্রিক পৰিৱৰ্তনৰ সাক্ষী হৈ আছে। পৰিয়াল ব্যৱস্থা, ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু সামাজিক মূল্যবোধৰ ক্ষেত্ৰত এক নতুন ধাৰাৰ জন্ম ঘটিছে। এই পৰিৱৰ্তনৰ অন্যতম দৃষ্টান্ত হৈছে লাইভ-ইন সম্পৰ্ক (Live-in relationship) — য’ত দুজন প্ৰাপ্তবয়স্ক ব্যক্তি বিবাহৰ আইনী বন্ধনত নপৰি একেলগে জীৱন যাপন কৰে।
এক সময়ত সমাজৰ বাবে অশ্রাব্য বিষয় হিচাপে গণ্য হোৱা এই সম্পৰ্ক এতিয়া লাহে লাহে সমাজৰ এক অংশৰ বাবে গ্ৰহণযোগ্য হৈ উঠিছে। তথাপিও, আইনী সুৰক্ষা, সমাজিক স্বীকৃতি, আৰু মানসিক স্থিতিশীলতাৰ ক্ষেত্ৰত বহুতো প্রশ্ন এতিয়াও অনুত্তৰিত হৈ আছে।
লাইভ-ইন সম্পৰ্ক হৈছে এনে এটা সহবাসৰ ধৰণ, য’ত দুজন প্ৰাপ্তবয়স্ক ব্যক্তি আইনগত বিবাহৰ বন্ধনত আবদ্ধ নোহোৱাকৈ নিজ ইচ্ছাৰে একেলগে জীৱন যাপন কৰে। এই সম্পৰ্ক আধুনিক সমাজৰ মুক্ত চিন্তা, ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু মানসিকতাৰ বিকাশৰ এটা প্রতিফলন হিচাপে আগবঢ়িছে। ভাৰতৰ সামাজিক-আইনগত পৰিৱেশত এই বিষয়টোৰ স্থান বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ ফলত ই এতিয়া চৰ্চাৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ পৰিছে।
লাইভ-ইন সম্পৰ্ক (Live-in relationship) ৰ অৰ্থ আৰু সামাজিক পটভূমি
“লাইভ-ইন সম্পৰ্ক” বুলি কোৱা অৰ্থ হৈছে — দুজন প্ৰাপ্তবয়স্ক ব্যক্তিয়ে বিবাহ নকৰাকৈ একেলগে বাস কৰা। ই কোনো আনুষ্ঠানিক বিবাহ নহয়, কিন্তু ই এক ধৰণৰ সহবাসমূলক সঁহাৰি সম্পৰ্ক, য’ত দুয়ো ব্যক্তিয়ে নিজৰ ইচ্ছাত একেলগে জীৱন যাপন কৰে।
এই ধৰণৰ সম্পৰ্কৰ বৃদ্ধি বিশেষকৈ নগৰাঞ্চলত দেখা যায়, য’ত —
- বিবাহৰ প্ৰতি নতুন দৃষ্টিভংগী,
- আৰ্থিক স্বয়ংসম্পূৰ্ণতা,
- ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ মূল্যবোধ, আৰু
- পৰম্পৰাগত বিবাহৰ বদ্ধ ফৰ্মূলাৰ পৰা মুক্ত হোৱাৰ ইচ্ছা
এইবোৰ কাৰক একেলগে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছে।
লাইভ-ইন সম্পৰ্ক (Live-in relationship) ত আইনী পৰিসৰ আৰু ন্যায়ালয়ৰ দৃষ্টিভংগী
ভাৰতত লাইভ-ইন সম্পৰ্কৰ বাবে কোনো বিশেষ আইন নাই, কিন্তু সৰ্বোচ্চ ন্যায়ালয় আৰু বিভিন্ন উচ্চ ন্যায়ালয়ে এই সম্পৰ্কক লৈ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ উজ্জ্বল কৰিছে।
১. ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ স্বীকৃতি
সৰ্বোচ্চ ন্যায়ালয়ে একাধিক ৰায়ত কৈছে —
“দুজন প্ৰাপ্তবয়স্কৰ মাজত স্বেচ্ছাসেবী সহবাস কোনো অপৰাধ নহয়, আৰু সমাজ বা পৰিয়ালে তাত হস্তক্ষেপ কৰিব নোৱাৰে।”
এই ৰায়ে লাইভ-ইন সম্পৰ্কক ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ অংশ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়ে।
২. গৃহ হিংসা প্ৰতিষেধক আইন, ২০০৫
এই আইনৰ অধীনত “সম্পৰ্কত থকা ব্যক্তি” বুলি এক নতুন পৰিভাষা সংযোজন কৰা হৈছে। তাৰ অৰ্থ — বিবাহিত নহ’লেও যদি দুজন ব্যক্তি একেলগে দীৰ্ঘকালীনভাৱে সহবাস কৰে, তেন্তে মহিলাজন গৃহ হিংসাৰ বিৰুদ্ধে আইনী সুৰক্ষা পাব পাৰে।
৩. ভৰণপোষণৰ অধিকাৰ
কিছু ক্ষেত্ৰত আদালতে ফৌজদাৰী প্ৰক্ৰিয়া সংহিতা (CrPC)ৰ ধাৰা ১২৫ অনুসৰি, লাইভ-ইন সম্পৰ্কত থকা মহিলাকো ভৰণপোষণৰ অধিকাৰ দিছে — যদি তেওঁগৰাকী সম্পৰ্কত নিৰ্ভৰশীল আছিল আৰু সঙ্গীয়ে সম্পৰ্ক ত্যাগ কৰে।
৪. সন্তানৰ অধিকাৰ
লাইভ-ইন সম্পৰ্কৰ পৰা জন্ম হোৱা সন্তানক বৈধ সন্তান হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হৈছে। তেওঁলোক নিজৰ পিতৃ-মাতৃৰ সম্পত্তিত অধিকাৰ ৰাখিব পাৰে।
লাইভ-ইন সম্পৰ্ক (Live-in relationship) অধিকাৰ আৰু সীমাবদ্ধতা
লাইভ-ইন সম্পৰ্কত থকা ব্যক্তিসকলৰ কিছুমান মৌলিক অধিকাৰ আছে, কিন্তু সেইবোৰৰ পৰিসৰ সীমিত —
- ব্যক্তিগত স্বাধীনতা: দুয়ো ব্যক্তিয়ে স্বেচ্ছায় সম্পৰ্ক গঢ়ি তুলিব পাৰে
- গৃহ হিংসাৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা: মহিলাজনে আইনী সহায় লাভ কৰিব পাৰে
- ভৰণপোষণ: কিছু ক্ষেত্ৰত আদালতে অনুমোদন কৰিছে
- সন্তানৰ বৈধতা: সন্তান বৈধ আৰু পিতৃ-মাতৃৰ সম্পত্তিত সীমিত অধিকাৰ থাকে
- সম্পত্তি অধিকাৰ: পতি-পত্নীৰ দৰে স্বয়ংক্ৰিয় সম্পত্তি অধিকাৰ নাই
সমাজিক মনোভাৱ আৰু সংঘাত
নগৰাঞ্চলত এই সম্পৰ্কৰ প্ৰতি তুলনামূলকভাৱে উদাৰ মনোভাৱ দেখা গৈছে। কিন্তু গ্ৰামাঞ্চল বা সংৰক্ষণশীল সমাজত লাইভ-ইন সম্পৰ্কক এতিয়াও “অনৈতিক” বা “অবৈধ” হিচাপে দেখা হয়।
এই দৃষ্টিভংগী প্ৰায়ে —
- পৰিয়ালৰ বিৰোধ,
- সমাজৰ নিন্দা, আৰু
- মানসিক চাপৰ
কাৰণ হৈ পৰে।
এইদৰে, সমাজিক কুসংস্কাৰ আৰু ভুল বুজাবুজি দূৰ কৰিবলৈ সচেতনতামূলক প্ৰচাৰ আৰু শিক্ষাৰ বিস্তাৰ অতি প্ৰয়োজনীয়।
লাইভ-ইন সম্পৰ্ক (Live-in relationship) ত দায়িত্বৰ বোধ
অধিকাৰৰ সৈতে দায়িত্বও সমান গুৰুত্বপূৰ্ণ। দুয়ো ব্যক্তিয়ে —
- পৰস্পৰৰ প্ৰতিশ্ৰুতি ৰক্ষা,
- গোপনীয়তা আৰু সন্মান বজাই ৰখা,
- আৰ্থিক দায়িত্ব ভাগ-বতৰা কৰা, আৰু
- সম্পৰ্কৰ নৈতিক মানদণ্ড ৰক্ষা
এই সকলোবোৰ দায়িত্ব পালন কৰিব লাগিব। আইনে যিমানেই সুৰক্ষা দিয়ক, যদি মানসিক সংযোগ, সন্মান আৰু নিৰ্ভৰযোগ্যতা নাথাকে, তেন্তে কোনো সম্পৰ্ক দীঘলীয়া নহয়।
লাইভ-ইন সম্পৰ্ক (Live-in relationship) ক স্বীকৃতি প্ৰদানৰ প্ৰয়োজনীয়তা
১. মানসিকতা আৰু সমাজৰ বিকাশ:
সমাজৰ মানসিকতাৰ পৰিৱর্তন, বিশেষকৈ নগৰাঞ্চলত, ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু সমান অধিকাৰৰ চিন্তাধাৰা বৃদ্ধি পাইছে। এই পৰিৱর্তনে লাইভ-ইন সম্পৰ্কক এক সামাজিক বাস্তৱতালৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছে, যিয়ে সমাজৰ অগ্ৰগতি প্ৰতিফলিত কৰে।
২. মহিলাৰ আৰু শিশুৰ অধিকাৰ সুৰক্ষা:
আইনগত স্বীকৃতিৰে মহিলাই ভৰণপোষণৰ অধিকাৰ লাভ কৰিব পাৰে আৰু এই সম্পৰ্কত জন্মগ্ৰহণ কৰা শিশুৱেও উত্তৰাধিকাৰৰ অধিকাৰ উপভোগ কৰিব পাৰে। এইদৰে লিংগ সমতা আৰু সামাজিক সুৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা সুনিশ্চিত হয়।
৩. প্ৰতাৰণা আৰু সামাজিক শোষণ ৰোধ:
অনেক ক্ষেত্ৰত ভ্ৰান্ত বিবাহৰ প্ৰতিশ্ৰুতি বা সম্পৰ্ক ত্যাগৰ দৰে অন্যায়ৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হোৱা মহিলাসকলৰ বাবে আইনগত স্বীকৃতি এটা সুৰক্ষাৰ আঁচল প্ৰদান কৰে। ই সমাজৰ দুৰ্বল অংশক আইনি ৰক্ষাৰ অন্তৰ্গত কৰে।
৪. গোপনীয়তা আৰু ব্যক্তিগত অধিকাৰৰ সুৰক্ষা:
সৰ্বোচ্চ ন্যায়ালয়ে অনুচ্ছেদ ২১ অনুসৰি দুজন প্ৰাপ্তবয়স্ক ব্যক্তিৰ একেলগে বাস কৰাৰ অধিকাৰক মৌলিক অধিকাৰ হিচাপে ঘোষণা কৰিছে। এই স্বীকৃতিয়ে ব্যক্তি স্বাধীনতা, সাংবিধানিক নৈতিকতা আৰু গোপনীয়তাৰ অধিকাৰক শক্তিশালী কৰে।
৫. আৰ্থিক সুৰক্ষাৰ নিশ্চয়তা:
লাইভ-ইন সম্পৰ্কক আইনি স্বীকৃতি দিলে দুয়ো পক্ষৰ মাজত আৰ্থিক দায়িত্বৰ ন্যায্য ভাগ-বতৰা স্থাপিত হয়। বিশেষকৈ মহিলাসকলৰ অৰ্থনৈতিক সুৰক্ষা আৰু আত্মনিৰ্ভৰশীলতা নিশ্চিত হ’ব পাৰে।
ইয়াৰ দ্বাৰা স্পষ্ট যে, লাইভ-ইন সম্পৰ্কক আইনগত স্বীকৃতি প্ৰদান কৰিলে সমাজত ন্যায়, সুৰক্ষা আৰু স্বাধীনতাৰ এক সুসামঞ্জস্য গঢ়ি তোলা
আইনী সংস্কাৰ আৰু ভৱিষ্যতৰ দিশ
লাইভ-ইন সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰত এতিয়া এক সমগ্ৰ আইনৰ প্ৰয়োজন বোধ কৰা হৈছে, য’ত —
- সম্পত্তি অধিকাৰ,
- সন্তানৰ অভিভাৱকত্ব,
- ভৰণপোষণ, আৰু
- সম্পৰ্কৰ সমাপ্তিৰ নীতি
সুস্পষ্টভাৱে উল্লেখ থাকিব লাগে। এই ধৰণৰ আইন গঠন হ’লে, দুয়ো পক্ষৰ অধিকাৰ সংৰক্ষণ আৰু সমাজিক স্থিৰতা দুয়োটাই একেলগে আগবঢ়িব।
উপসংহাৰ
লাইভ-ইন সম্পৰ্ক এক সামাজিক আৰু আইনী বিকাশৰ প্ৰক্ৰিয়া। ই নতুন প্ৰজন্মৰ চিন্তাধাৰা আৰু ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ প্ৰতিফলন। তথাপিও, এই সম্পৰ্কৰ সফলতা আইন বা সমাজৰ স্বীকৃতিত নহয় — পৰস্পৰ সন্মান, বুজাবুজি আৰু আস্থাত নিৰ্ভৰশীল।
সেয়ে, এটা সমতা-ভিত্তিক সমাজ গঠন কৰিবলৈ ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু আইনী দায়িত্বৰ মাজত সুসংগতি স্থাপন কৰাটো একান্ত প্ৰয়োজনীয়।
FAQs
১. লাইভ-ইন সম্পৰ্ক কি বৈধ নেকি?
উত্তৰ: হয়, ভাৰতত দুজন প্ৰাপ্তবয়স্ক ব্যক্তি যদি স্বেচ্ছায় একেলগে বাস কৰে, তেন্তে সেই সম্পৰ্ক বৈধ। কিন্তু ই বিবাহ নহয়, সেয়ে বিবাহজনিত অধিকাৰ স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে প্ৰযোজ্য নহয়।
২. লাইভ-ইন সম্পৰ্কৰ পৰা জন্ম হোৱা সন্তান বৈধ নে?
উত্তৰ: হয়, সৰ্বোচ্চ ন্যায়ালয়ে এই ধৰণৰ সন্তানক বৈধ স্বীকৃতি দিছে। তেওঁলোকৰ নিজৰ পিতৃ-মাতৃৰ সম্পত্তিত অধিকাৰ থাকে।
৩. লাইভ-ইন সম্পৰ্কত মহিলাই গৃহ হিংসাৰ বিৰুদ্ধে অভিযোগ দাখিল কৰিব পাৰেনে?
উত্তৰ: হয়, গৃহ হিংসা প্ৰতিষেধক আইন, ২০০৫ অনুসৰি “সম্পৰ্কত থকা মহিলা”কো সুৰক্ষা প্ৰদান কৰা হৈছে।
৪. লাইভ-ইন সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰত সম্পত্তি অধিকাৰ কি ধৰণৰ?
উত্তৰ: লাইভ-ইন সঙ্গীৰ সম্পত্তিত অন্যজনৰ কোনো স্বয়ংক্ৰিয় অধিকাৰ নাই। কিন্তু পৰস্পৰৰ মাজত চুক্তি কৰিলে সম্পত্তি ভাগ-বতৰা কৰিব পৰা যায়।
৫. লাইভ-ইন সম্পৰ্ক ভাঙি গ’লে ভৰণপোষণ পাবনে?
উত্তৰ: যদি মহিলাজন সম্পৰ্কত নিৰ্ভৰশীল আছিল আৰু সঙ্গীয়ে সম্পৰ্ক ত্যাগ কৰে, তেন্তে আদালতে ভৰণপোষণ নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰে।
৬. লাইভ-ইন সম্পৰ্ক আৰু বিবাহৰ মাজত মূল পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰ: বিবাহ এক আইনী বন্ধন — য’ত সম্পত্তি, উত্তরাধিকাৰ, অভিভাৱকত্ব আদি অধিকাৰ স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে প্ৰযোজ্য। কিন্তু লাইভ-ইন সম্পৰ্কত এইবোৰ অধিকাৰ চুক্তি বা আদালতীয় স্বীকৃতিৰ মাধ্যমেৰে বিচাৰ কৰিব লাগে।
৭. সমাজ কিয় এতিয়াও লাইভ-ইন সম্পৰ্ক গ্ৰহণ কৰিবলৈ সঙ্কোচ কৰে?
উত্তৰ: সংৰক্ষণশীল সমাজে পৰম্পৰাগত বিবাহক নৈতিক মূল্যবোধৰ সৈতে জড়িত ভাবে। সেইবাবে বিবাহবিহীন সহবাসক অনৈতিক বুলি ধৰে। কিন্তু শিক্ষাৰ বিস্তাৰ আৰু নাগৰিক সজাগতা বৃদ্ধি পালে এই দৃষ্টিভংগী ধীৰে ধীৰে পৰিবৰ্তিত হ’ব।
Read also: Rise in Divorce cases in Assam | অসমত বিবাহ বিচ্ছেদৰ বৃদ্ধি
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
