Understanding South Asia Unit 2 ৰাজনৈতিক আৰু শাসন, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Understanding South Asia Unit 2 ৰাজনৈতিক আৰু শাসন Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Understanding South Asia Unit 2 ৰাজনৈতিক আৰু শাসনQuestion Answer can be of great value to excel in the examination.
Understanding South Asia Unit 2 ৰাজনৈতিক আৰু শাসন
Understanding South Asia Unit 2 ৰাজনৈতিক আৰু শাসন Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Understanding South Asia Unit 2 ৰাজনৈতিক আৰু শাসন in India provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
২২। গণতন্ত্ৰক কিয় সর্বোৎকৃষ্ট চৰকাৰ বুলি কোৱা হয় ? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ তলত উল্লেখ কৰা কাৰণবোৰৰ ভিত্তিক গণতন্ত্ৰক সর্বোৎকৃষ্ট চৰকাৰ বুলি বিবেচনা কৰা হয়।
(ক) গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰ স্বাধীনতা আৰু সমতাৰ নীতিৰ ভিত্তিত প্রতিষ্ঠিত। ইয়াৰ সকলে নাগৰিকে সম-অধিকাৰ আৰু সমান সুযোগ লাভ কৰে।
(খ) গণতান্ত্রিক চৰকাৰত জনগণৰ স্বাৰ্থৰ বিৰুদ্ধে কোনো কাম কৰিবলৈ চৰকাৰে সাহ নকৰে। মিলৰ মতে – “জনগণৰ স্বাৰ্থ আৰু অধিকাৰ কেৱল গণতান্ত্রিক ৰাষ্ট্ৰতহে সুৰক্ষিে হয়”।
(গ) গণতান্ত্রিক চৰকাৰ জনসাধাৰণৰ দ্বাৰা নিৰ্বাচিত চৰকাৰ। জনসাধাৰণে চৰকাৰৰ লগত একাত্ম অনুভৱ কৰে কাৰণ জনসাধাৰণৰ সন্মতিয়ে হৈছে এই চৰকাৰৰ ভেঁটি।
(ঘ) গণতন্ত্ৰই মানুহক ৰাজনৈতিক শিক্ষা দিয়ে আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা মানুহৰ আত্ম নিৰ্ভৰশীলতা আৰু দায়িত্ববোধ বৃদ্ধি হয়। লৰ্ড ব্ৰাইছৰ মতে গণতন্ত্ৰৰ মাজেদি প্রকৃত স্বাধীনতাৰ বিকাশ হয়।
(ঙ) গণতন্ত্ৰত বিৰোধী দল থাকে বাবে চৰকাৰ স্বেচ্ছাচাৰী হ’ব নোৱাৰে।
(চ) গণতন্ত্রই সহনশীলতা আৰু শান্তিত বিশ্বাস কৰে। এই চৰকাৰত জনসাধাৰণৰ মাজত বৈষম্য নাথাকে।
(ছ) গণতন্ত্ৰত জনসাধাৰণৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতা সুৰক্ষিত হয়।
২৩ ৷ পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰৰ বিষয়ে এক আলোচনা দাঙি ধৰা।
উত্তৰঃ পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰৰ বিষয়ে তলত আলোচনা কৰা হ’ল –
ধ্রুপদী গণতন্ত্ৰৰ অন্য এক ৰূপ হৈছে পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰ ৷ পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্রই ধ্রুপদী গণতন্ত্ৰৰ ব্যক্তি স্বতন্ত্ৰতাবাদতকৈ অধিক ব্যক্তি স্বতন্ত্ৰতাৰ পোষকতা কৰে। উদাৰনৈতিকতাবাদীসকলে মতপোষণ কৰে যে দেশৰ আইন শৃংখলা ৰক্ষা আৰু নিৰাপত্তা ৰক্ষা কৰাৰ বাদে বাকী বিষয়ত ব্যক্তিক সম্পূর্ণ স্বাধীনতা দিব লাগে। তেওঁলোকে সার্বজনীন ভোটাধিকাৰৰ সপক্ষে মত পোষণ কৰে। তেওঁলোকে পুঁজিপতিসকলে শ্রমিকক শোষণ কৰাকৈ অবাধ ব্যক্তি স্বতন্ত্রতাক মানি লোৱাৰ বিপৰীতে শ্রমিকসকলক সিদ্ধান্ত গ্রহণত অংশীদাৰ হোৱাৰ ওৰতহে গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। উদাৰবাদ হ’ল ব্যক্তিবাদ আৰু গণতন্ত্ৰৰ সংমিশ্ৰণত গঢ়ি উঠা এক বহল দৃষ্টিভংগী আৰু ভাৱাদৰ্শ।
পশ্চিমীয়া উদাৰবাদী গণতন্ত্রই ধৰ্মনিৰপেক্ষতাকে বুজায়। ই অর্থনৈতিক দিশত ৰাষ্ট্ৰীয় কৰ্তৃত্ব আৰু ব্যক্তিগত পুঁজিপতিৰ অবাধ হস্তক্ষেপৰ বিপৰীতে উৎপাদন, বিতৰণ, মুক্ত বাণিজ্য নীতি আদিত শ্ৰমিকৰ অংশগ্ৰহণৰহে পোষকতা কৰে।
উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰৰ মুখ্য নীতি হৈছে ক্ষমতা পৃথকীকৰণ নীতি, ভাৰসাম্য আৰু সঙ্কলন নীতি, ন্যায়িক সমীক্ষা, বিকেন্দ্ৰীকৰণ, সংখ্যালঘিষ্ঠ স্বাৰ্থৰ নিৰাপত্তা প্রদান, সংসদীয় গণতন্ত্র আদি।
পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল –
(ক) পশ্চিমীয়া উদাৰবাদী গণতান্ত্রিক শাসন ব্যৱস্থাত বিভিন্ন ৰাজনৈতিক দলৰ মাজত ক্ষমতা দখলৰ প্ৰচেষ্টা চলে।
(খ) এনে শাসন ব্যৱস্থাত মুক্তভাৱে নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰা, গণতান্ত্রিক পদ্ধতিৰে নেতা নির্বাচন কৰা, গণতান্ত্রিক পদ্ধতিৰে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হয় ।
(গ) এনে গণতন্ত্রই জাতি, ধর্ম, বর্ণ, লিংগভেদে ভোটাধিকাৰৰ ভিত্তিত নির্বাচন কৰি সাম্য, স্বাধীনতা আৰু ন্যায় প্রতিষ্ঠাত গুৰুত্ব দিয়ে।
(ঘ) পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰৰ নীতি নিৰ্দ্ধাৰণত বিভিন্ন প্রভাৱগোষ্ঠী, স্বার্থাদেশী গোট আদিয়ে যথেষ্ট প্রভাৱ পেলায়।
(ঙ) এনে গণতন্ত্রই সামাজিক, অর্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক, ধার্মিক, নৈতিক সকলো বিষয়তে দমনমূলক হস্তক্ষেপৰ বিৰোধিতা কৰিছিল।
(চ) পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰত কেন্দ্ৰীয়কৰণৰ পৰিৱৰ্তে বিকেন্দ্ৰীকৰণ ক্ষমতা সমর্থন কৰে।
(ছ) পশ্চিমীয়া উদাৰনৈতিক গণতন্ত্ৰত সামাজিক, ৰাজনৈতিক, সাংস্কৃতিক, ধর্মীয় আনি স্বাধীনতা জনসাধাৰণে উপভোগ কৰিব পাৰে।
২৪। গণতন্ত্র কৃতকার্যতাৰ আৱশ্যকীয় চৰ্তসমূহ কি কি? ভাৰতবৰ্ষত কিমান দূৰ এই চৰ্তসমূহ বিদ্যমান?
উত্তৰঃ গণতন্ত্ৰৰ সাফল্য বা কৃতকার্যতাৰ বাবে কিছুমান চৰ্তৰ আৱশ্যক। সেইবোৰ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল –
(ক) সতৰ্কৰ্তা : ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতিজন নাগৰিকৰ গণতন্ত্ৰৰ বাবে হেঁপাহ থাকিব লাগিব। প্রতিজন ব্যক্তি যদি নিজৰ দায়িত্ব আৰু কৰ্তব্যৰ প্ৰতি সচেষ্ট হয় তেন্তে গণতন্ত্ৰৰ কৃতকাৰ্যতা সুনিশ্চিত হয়।
(খ) শিক্ষা : জনসাধাৰণৰ শিক্ষা আৰু ৰাজনৈতিক সচেতনতাৰ ওপৰত গণতন্ত্ৰৰ কৃতকার্যতা নিৰ্ভৰশীল। মিলৰ মতে, গণতন্ত্ৰৰ সফলতাৰ বাবে সাৰ্বজনীন শিক্ষাৰ ব্যৱস্থা কৰা উচিত।
(গ) অর্থনৈতিক সমতা : গণতন্ত্ৰৰ সফলতাৰ বাবে অর্থনৈতিক সমতাৰ প্ৰয়োজন। অর্থনৈতিক ক্ষেত্ৰত থকা বৈষম্য দূৰ হলেহে গণতন্ত্ৰৰ ভেঁটি মৃদৃঢ় হয়।
(ঘ) ব্যক্তি স্বাধীনতা : সামাজিক, ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক ক্ষেত্ৰত ব্যক্তি স্বাধীনতা লাভ কৰা হয়। ব্যক্তি স্বাধীনতা হ’ল গণতন্ত্ৰৰ ভেঁটি।
(ঙ) জনমত : সুস্থ আৰু সবল জনমত গণতন্ত্র কৃতকাৰ্যতাৰ অন্যতম চৰ্ত। লাস্কিৰ মতে সদা জাগ্ৰত আৰু বুদ্ধিদীপ্ত জনমত হ’ল গণতন্ত্ৰৰ প্ৰথম প্ৰয়োজনীয় চৰ্ত।
(চ) শক্তিশালী বিৰোধীদল : সুসংগঠিত আৰু শক্তিশালী বিৰোধী দলৰ অৱস্থিতি গণতন্ত্ৰ কৃতকাৰ্যতাৰ আন এক চৰ্ত।
(ছ) গণতান্ত্ৰিক পৰম্পৰা : গণতন্ত্র কৃতকাৰ্যতাৰ বাবে প্ৰয়োজন গণতান্ত্রিক নাগৰিকৰ। নাগৰিকসকলে গণতান্ত্ৰিক পৰম্পৰাক শ্রদ্ধা আৰু অনুসৰণ কৰিব পাৰিব লাগিব। জনসাধাৰণে গণতন্ত্ৰ গ্ৰহণ কৰিবলৈ ইচ্ছুক হ’ব লাগিব।
(জ) যোগ্য নেতৃত্ব : গণতন্ত্ৰৰ কৃতকাৰ্যতাৰ বাবে নিৰ্ভীক, উপযুক্ত আৰু সৎ নেতৃত্বৰ প্রয়োজন।
(ঝ) সংবাদপত্ৰৰ স্বাধীনতা : সংবাদপত্ৰক গণতন্ত্ৰৰ চতুৰ্থ স্তম্ভ বুলি কোৱা হয়। সংবাদ পত্ৰসমূহ স্বাধীনতাৰ ওপৰত গণতন্ত্ৰৰ কৃতকাৰ্যতা বহু পৰিমাণে নিৰ্ভৰশীল৷
গণতন্ত্ৰ কৃতকাৰ্যতাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় চৰ্তসমূহ কম বেছি পৰিমাণে ভাৰতবৰ্ষত বিদ্যমান। সংবিধানে জাতি, ধর্ম, বর্ণ, নির্বিশেষে প্রাপ্তবয়স্ক সকলো নাগৰিককে ভোটাধিকাৰ দিছে। প্রতি পাঁচ বছৰৰ অন্তৰে অন্তৰে নিৰ্বাচন পতা হয়। সংবিধান মতে নাগৰিকৰ বাবে মৌলিক অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্যৰ উল্লেখ কৰা হৈছে। অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক সমতা প্রতিষ্ঠাৰ কাৰণে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছে, অস্পৃশ্যতা নিষিদ্ধ কৰা হৈছে। প্ৰাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক আৰু বিনামূলীয়া কৰি ভাৰতৰ প্ৰতিজন নাগৰিকক শিক্ষিত কৰি তোলাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মাজত গণতান্ত্রিক মনোভাৱ আৰু ভাৱধাৰা পৰিলক্ষিত হয়। এইদৰে দেখা যায় যে ভাৰতবৰ্ষত গণতন্ত্ৰ কৃতকাৰ্যতাৰ প্ৰয়োজনীয় চৰ্তসমূহ বিদ্যমান।
২৫। গণতন্ত্ৰৰ বহুত্ববাদী তত্ত্বটো আলোচনা কৰা। ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য আৰু সীমাবদ্ধতা সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ বহুত্ববাদী গণতন্ত্র হ’ল উদাৰ্নীতিবাদী গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ সমৰূপ। এই বহুত্ববাদী গণতন্ত্ৰৰ সমৰ্থকসকল হ’ল ৰবাৰ্ট দাল, মেডিচন প্রমুখ ব্যক্তিত্ব। বহুত্ববাদীসকলে পৰিবৰ্তনশীল বিশ্বৰ এটি লক্ষণীয় প্ৰৱণতাৰ প্ৰতি বিশেষভাৱে দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছে। সেয়া হ’ল এখন ৰাষ্ট্ৰৰ আন এখন ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতি ক্রমবর্ধমান পাৰস্পৰিক নিৰ্ভৰতা।
ইয়াৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল –
(ক) নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ ভিতৰত সময়ে সময়ে নিয়মিত প্রতিদ্বন্দিতামূলক নিৰ্বাচনৰ ব্যৱস্থা।
(খ) বহুতো আৰু বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ স্বাৰ্থ গোষ্ঠীৰ অস্তিত্ব আৰু স্বার্থান্বেষী গোটবিলাকৰ প্ৰভাৱ আৰু প্ৰতিপত্তিৰ বিস্তাৰ সাধন কৰা।
(গ) নিয়ন্ত্ৰণ আৰু ভাৰসাম্য নীতিক অনুসৰণ কৰা।
(ঘ) সংখ্যালঘু গোটবিলাকৰ স্বাধীনতাৰ বাবে স্বীকৃতি প্ৰদান কৰা।
(ঙ) শাসন কার্যত সংখ্যালঘিষ্ঠৰ অংশগ্ৰহণ ইত্যাদি।
(চ) বহুত্ববাদীসকলে বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত পাৰস্পৰিক নিৰ্ভৰশীলতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত অতি জাতীয় শক্তিৰ বিকাশৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছে।
(ছ) বহুত্ববাদীসকলে ৰাষ্ট্ৰক সকলো দিশত যুক্তিবাদী কর্মকর্তা বুলি নাভাবে।
(জ) বহুত্ববাদীসকলৰ মতে সংঘৰ্ষৰ দৰে সহযোগিতাও আন্তর্জাতিক ব্যৱস্থাৰ এটি বৈশিষ্ট্য।
সীমাবদ্ধতা : চি. ৰাইট মিলচ (C. Wright Mills) এ গণতন্ত্ৰৰ বহুত্ববাদী তত্ত্বক সমৰ্থন কৰা নাই। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে মার্কিন যুক্তৰাষ্ট্ৰ বৰ্তমান সময়ত শাসিত হৈছে ক্ষমতাশালী এলিটৰ দ্বাৰা আৰু এই এলিটে প্রতিনিধিত্ব কৰিছে বেলেগ বেলেগ তিনিটা এলিট শ্রেণীক যেনে — বৃহৎ আকাৰৰ নিগম, উচ্চস্তৰৰ নেতা আৰু নেতৃত্ব দিয়া সেনাদলৰ নেতৃবৃন্দক।
২৬। ভাৰতৰ প্ৰতিষ্ঠান আৰু কাৰ্যকলাপৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ যোৱা ২০ বছৰত হোৱা ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনত, চৰকাৰৰ চৰিত্ৰৰ আমূল পৰিৱৰ্তন হৈছে। তেওঁলোকে যুক্তি দিয়ে যে ভাৰতীয় ৰাজ্যৰ চৰিত্ৰৰ এই পৰিৱৰ্তনৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ হৈছে যে চৰকাৰৰ মুখ্য প্রতিষ্ঠানসমূহৰ মাজত ৰাষ্ট্ৰপতি, উচ্চতম ন্যায়ালয় আৰু নিৰ্বাচন আয়োগৰ পক্ষত সংসদ, প্রধানমন্ত্ৰী আৰু মন্ত্ৰীসভাৰ ব্যয়ত ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য সলনি হৈছে।
সংসদ : ভাৰতীয় সংসদ দ্বিকক্ষীয়। নিম্ন সদনৰ ৫৫২ জন সদস্য, লোকসভা, যি হৈছে সর্বোচ্চ আইনী সংস্থা, যি একক সদস্য সমষ্টিৰ পৰা এক বজনীন ভোটাধিকাৰৰ অধীনত প্ৰথম অতীত – পৰৱৰ্তী প্ৰণালীত নির্বাচিত হয়। প্রতিখন ৰাজ্য আৰু ৰাজ্যখনৰ জনসংখ্যাৰ বাবে আৱণ্টন কৰা আসনৰ সংখ্যাৰ মাজৰ অনুপাত নিৰন্তৰ হ’ব বুলি ধাৰণা কৰা হৈছে— যদিও এতিয়া উদ্বেগ আছে যে এই নীতিয়ে উত্তৰৰ অধিক জনবহুল আৰু সামাজিকভাৱে পিছপৰা ৰাজ্যবোৰক এক অস্বাস্থ্যকৰ দিশ প্ৰদান কৰিছে। ৩৩ নিৰ্বাচনত ভোটদান গড়ে ৫০ ৰ পৰা ৬৫ শতাংশৰ ভিতৰত হৈছে। উচ্চ সদন, ৰাজ্যসভাত (ৰাজ্য পৰিষদ) ২৫০ জন সদস্য আছে, তেওঁলোকৰ ২৩৮ জন ৰাজ্যিক আইনসভাৰ দ্বাৰা নিৰ্বাচিত আৰু তেওঁলোকৰ ১২ জন ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে মনোনীত কৰিছে। ছয় বছৰৰ কাৰ্যকালৰ বাবে বহি থকা সদস্যসকলে (প্রতি দুবছৰত একতৃতীয়াংশ অৱসৰ লোৱাৰ সৈতে) লোকসভাৰ দ্বাৰা গৃহীত আইনখন অৱৰোধ কৰিব পাৰে। এইটো ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনৰ বাবে নিৰ্বাচনী মহাবিদ্যালয়ৰ নিম্ন সদনৰ সৈতে সমান সকলো প্রতিনিধিৰে গঠিত সংসদখনে চৰকাৰক নিয়ন্ত্ৰণ আৰু পথ প্ৰদৰ্শন কৰে। এই অৰ্থত মানুহে তেওঁলোকৰ নিৰ্বাচিত প্রতিনিধিৰ জৰিয়তে চৰকাৰ গঠন কৰে আৰু ইয়াক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
প্রধানমন্ত্ৰী আৰু মন্ত্রীসভা : ব্ৰিটিছ মন্ত্ৰীসভা চৰকাৰৰ সন্মিলনৰ পিছত ভাৰতৰ চৰকাৰ ব্যৱস্থা স্থাপন কৰা হৈছিল, যিয়ে প্রধানমন্ত্ৰীক এক আগশাৰীৰ স্থান প্ৰদান কৰিছিল মন্ত্রীসভাৰ সামূহিক দায়িত্বৰ নীতিৰ সৈতে আৰু নেহৰুৱে এনেদৰেই কাম কৰিছিল। তাৰ পিছত, তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী শাস্ত্ৰীৰ অধীনত আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ ব্যক্তিগত সচিবালয় বৰ্তমান প্রধানমন্ত্ৰীৰ কাৰ্যালয় ইন্দিৰা গান্ধীৰ অধীনত, মন্ত্ৰীসভাৰ প্ৰভাৱৰ এক বিকল্প উৎস হৈ পৰিছিল। শ্ৰীমতী গান্ধীৰ সচিবালয় এখন স্বতন্ত্র কার্যবাহী শক্তি হৈ পৰিছিল আৰু দুৰ্বল মন্ত্রীসভা ৩৭ ৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ আধিপত্যৰ আৰ্হি অব্যাহত আছে আৰু অধিক বিকশিত হৈছে। অৱশ্যে, ইন্দিৰা আৰু ৰাজীৱ গান্ধীৰ সময়ৰ পৰা প্ৰধানমন্ত্ৰীসকলৰ ব্যক্তিগত কর্তৃত্ব দুৰ্বল হৈ আহিছে। অটল বিহাৰী বাজপেয়ী, ১৯৯৯ – ২০০৪ চনত এজন শক্তিশালী প্রধানমন্ত্রী আছিল, অৱশ্যে সংঘ পৰিয়ালৰ আন সংগঠনসমূহৰ প্ৰভাৱৰ দৰে সংসদৰ দ্বাৰা প্ৰায় ইমান সীমাবদ্ধ নাছিল, আনহাতে প্রধানমন্ত্রী মনমোহন সিঙে ছোনিয়া গান্ধীৰ অনুমোদনৰ ওপৰত, তেওঁৰ ব্যক্তিগত কর্তৃত্বৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতাৰ দ্বাৰা বাধাগ্ৰস্ত হৈছিল, কংগ্ৰেছ দলৰ কাৰ্যকৰী নেতা হিচাপে আৰু কেতিয়াবা ভাৰতৰ শাসনাধিষ্ঠিত পৰিয়ালক কেতিয়াবা নেহৰু বুলি কোৱা হয় ৷
ৰাষ্ট্ৰপতি : সংবিধানৰ অধীনত, প্রায় সকলো কাৰ্যবাহী ক্ষমতা ৰাষ্ট্ৰপতিৰ হাতত ন্যস্ত, যদিও সেইবোৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী আৰু মন্ত্রীসভাৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি ব্যৱহাৰ কৰা হ’ব বুলি ধাৰণা কৰা হয়। এজন ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে বিবেচনামূলক ক্ষমতা প্রয়োগ কৰাৰ সম্ভাৱনা সম্পৰ্কে দীর্ঘদিন ধৰি উদ্বেগ আছে, কিন্তু বেছিভাগ সময়ৰ বাবে, ১৯৮৯ চনলৈকে, ভাৰতৰ ক্ৰমাগত ৰাষ্ট্ৰপতিসকলে নিজকে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। ১৯৭০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে জনতা চৰকাৰৰ দুঃসাহসিক ঘটনাৰ সময়ত সঞ্জীৱ ৰেড্ডীৰ কিছুমান কার্যকলাপ বিতর্কিত আছিল আৰু জনা যায় যে ৰাষ্ট্ৰপতি জাইল সিঙে বফৰ্ছ সম্পৰ্কৰ বাবে ৰাজীৱ গান্ধীৰ চৰকাৰক বৰ্খাস্ত কৰাৰ কথা বিবেচনা কৰিছিল, কিন্তু এইবোৰ সাধাৰণ নিয়মৰ ব্যতিক্ৰম আছিল। অৱশ্যে, ১৯৮৯ চনৰ পৰা স্তব্ধ সংসদৰ যুগে ৰাষ্ট্ৰপতিসকলৰ দ্বাৰা দৃঢ় পদক্ষেপ লোৱাৰ সুযোগ আৰু আনকি প্রয়োজনীয়তা সৃষ্টি কৰিছে, আনহাতে দুর্নীতি বিয়পোৱাৰ ধাৰণাইৰাষ্ট্ৰপতিসকলক নিৰপেক্ষতা আৰু সাংবিধানিক ভাৰসাম্যৰ অভিভাৱক হিচাপে কাম কৰিবলৈ স্থান প্ৰদান কৰিছে। ৰামাস্বামী ভেংকটৰমনে স্তব্ধ সংসদত চৰকাৰ গঠনত ৰাষ্ট্ৰপতিৰ ভূমিকা সম্পৰ্কে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দৃষ্টান্ত স্থাপন কৰিছিল, যেতিয়া ১৯৮৯ চনত, তেওঁ প্ৰথমে সর্ববৃহৎ একক দল কংগ্ৰেছক সেই নিৰ্বাচনৰ পিছত চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ কৈছিল, যিটো তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰীসকলে অনুসৰণ কৰিছে। তেওঁলোকৰ ভিতৰত, যিজনে সাংবিধানিক ঔচিত্য হিচাপে যি দেখিছিল তাৰ প্ৰতিৰক্ষাত তেওঁৰ স্বাধীনতাক আটাইতকৈ স্পষ্টভাৱে দৃঢ়তাৰে দাবী কৰিছিল, তেওঁ আছিল কে. আৰ. নাৰায়ণন।
১৯৯৮ চনত তেওঁ উত্তৰ প্ৰদেশ ৰাজ্যত ৰাষ্ট্ৰপতি শাসন জাৰি কৰিবলৈ আই. কে. গুজৰালৰ জনতা চৰকাৰৰ অনুৰোধ অস্বীকাৰ কৰে। সেই বছৰৰ শেষৰ ফালে বিজেপিৰ নেতৃত্বত এখন চৰকাৰৰ নিৰ্বাচনৰ পিছত, তেওঁ কেইবাটাও পদক্ষেপৰ জৰিয়তে সেই চৰকাৰক এনেদৰে সমালোচনা কৰিবলৈ উপস্থিত হৈছিল যিটো অভূতপূৰ্ব আছিল। তাৰ পিছত তেওঁ ১৯৯৯ চনত প্ৰধানমন্ত্রী বাজপেয়ীক লোকসভাত ভোটৰ জৰিয়তে প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ ক্ষমতা সীমালৈ ঠেলি দিছিল যে তেওঁৰ এতিয়াও সংখ্যাগৰিষ্ঠ সমৰ্থন আছে (যেতিয়া তেওঁ বিৰোধী দলবোৰে অনাস্থা প্ৰস্তাৱ উত্থাপন কৰাৰ বাবে অপেক্ষা কৰিছিল বুলি আশা কৰা হৈছিল)। ২০০০ চনৰ জানুৱাৰী মাহত গণৰাজ্য স্থাপনৰ পঞ্চাশতম বার্ষিকী উপলক্ষে তেওঁৰ ভাষণত প্ৰত্যক্ষভাৱে নিৰ্বাচিত ৰাষ্ট্ৰপতিৰ যোগান ধৰি ১৯৫০ চনৰ সংবিধান সলনি কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বিজেপি চৰকাৰৰ প্ৰচেষ্টাৰ ওপৰত প্রশ্ন উত্থাপন কৰা হয়।
আমোলাতন্ত্র : দেখা গৈছে যে অর্থনৈতিক বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত অধিক সফল হোৱা সেইনীতিবোৰৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য হৈছে তেওঁলোকৰ আমোলাতন্ত্ৰৰ মানদণ্ড, য’ত এইটো বিবেচনা কৰা হয় যে যোগ্যতা-আধাৰিত নিযুক্তিয়ে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ভাৰতৰ উচ্চতৰ অসামৰিক সেৱা য’ত ভাৰতীয় প্রশাসনিক সেৱা (IAS) হৈছে ডাঙৰ সংস্থা, ই কঠোৰ প্রতিযোগিতামূলক পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে নিয়োগ কৰা হয়। সেয়েহে, নিযুক্তিত প্ৰাপ্ত যোগ্যতাৰ নীতি-সংৰক্ষণৰ কাৰ্যকলাপৰ দ্বাৰা সংশোধন কৰা হয়। যদিও পৰৱৰ্তী পদোন্নতি মুখ্যতঃ জ্যেষ্ঠতাৰ ওপৰত আধাৰিত। IAS হৈছে এক সৰ্বভাৰতীয় সেৱা। ৰাজ্যিক কেডাৰলৈ বৃহৎ সংখ্যক বাহিৰৰ লোক আৱণ্টন কৰাৰ প্ৰথাৰ উদ্দেশ্য হৈছে এক উচ্চস্তৰৰ নিৰপেক্ষতা সুৰক্ষিত কৰা। ১৯৫০-ৰ দশকত স্বাধীন ভাৰতৰ উন্নয়নমূলক অৱস্থাৰ আগমনৰ অৰ্থ হৈছে যে অসামৰিক সেৱাৰ সদস্যসকলে বিশেষকৈ উচ্চস্তৰত, অধিক বিস্তৃত পৰিসৰৰ কাম কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছিল আৰু সেৱাটোৱে একাধিক লক্ষ্যৰ সৈতে সম্পর্কিত সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে। ই উচ্চ মানদণ্ডৰ বিতৰণত সক্ষম হৈ আছে কিন্তু ইয়াৰ সাধাৰণ প্ৰদৰ্শনৰ অৱনতিৰ বিষয়ে উদ্বেগ আছে যি জ্যেষ্ঠ আমোলাসকলৰ স্বাধীনতা হ্রাস আৰু বৰ্ধিত ৰাজনৈতিক হস্তক্ষেপৰ ফলত হোৱা বুলি ধাৰণা কৰা হয়।
ৰাজনৈতিক – আমোলাতান্ত্রিক সম্পর্ক সলনি হৈছে, ব্ৰাছে এক পত্রিকাত যুক্তি দিয়ে যে, ৰাজনৈতিক নেতৃত্বই ব্যক্তিগতভাৱে নিষ্ঠাৱান আৰু তেওঁলোকৰ সংকীর্ণ স্বাৰ্থ পূৰণ কৰিব পৰা বিষয়া বাছনি কৰে। অসামৰিক কৰ্মচাৰীসকলৰ স্থানান্তৰৰ প্ৰণালীটো ৰাজনীতিবিদসকলৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয় আৰু ইদুৰ্নীতিৰ এটা আধাৰ, আনহাতে আনকি জ্যেষ্ঠ বিষয়াসকলক যি সঘনতাৰে স্থানান্তৰ কৰা হয় তাৰ এটা ফলাফল হৈছে যিকোনো এটা পদত তেওঁলোকৰ অতি কম গড় কাৰ্যকাল। দুৰ্নীতিৰ সৈতে IAS কিমান পৰিমাণে জড়িত আছে সেয়া বিতর্কিত, কিন্তু জ্যেষ্ঠ বিষয়াসকল, যিসকলে ৰাজহুৱা সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ওপৰত যথেষ্ট প্রভাৱ পেলাব পাৰে, সেইসকলে নিশ্চিতভাৱে ভাৰতৰ প্ৰভাৱশালী শ্ৰেণীৰ অংশ আৰু ৰাজ্যখনৰ কাৰ্যকলাপৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ হিতাধিকাৰী।
২৭। সংবিধান নির্মাণত ভূটানৰ পৰীক্ষাক সক্ৰিয় কৰা কাৰকবোৰৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সংবিধান নিৰ্মাণৰ সৈতে ভূটানৰ পৰীক্ষা – নিৰীক্ষাৰ দৰে অনন্য, অন্ততঃ আধুনিক সময়ত, কিছুমান কাৰক চিনাক্ত কৰা সম্ভৱ যিবোৰে ২০০৮ চনৰ ঘটনাবোৰৰ কাৰণ হোৱা উন্নয়নত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। ইয়াৰ ভিতৰত আছে — দেশৰ ভিতৰত সামাজিক উত্তেজনাৰ দ্বাৰা অনা চাপ; ভূটানৰ চুবুৰীয়া অঞ্চলৰ ঘটনা; শাসনাধিষ্ঠ ৰাজৰ উদাৰীকৰণ আৰু গণতান্ত্রিককৰণৰ কাৰ্যসূচী অব্যাহত ৰখাৰ সংকল্প। পাশ্চাত্য ধাৰণাবোৰৰ প্ৰভাৱে পৰামৰ্শ দিয়ে যে গণতন্ত্র হৈছে অত্যাচাৰ আৰু অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে হোৱা সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ প্ৰাচীৰ।
মুখ্য কাৰকবোৰ হ’ল –
(ক) সামাজিক সংঘাতৰ উপস্থিতি : চুবুৰীয়ানেপালৰ জাতিগতভাৱে পৃথক প্ৰব্ৰজনকাৰী আৰু স্থানীয়ভাৱে ল’টচাম্পাচ (থলুৱা দ্ৰুপকা জনসংখ্যাৰ বিপৰীতে) বুলি জনাজাত ভূটানৰ জনসংখ্যাৰ এটা অংশই প্ৰায়ে দেশৰ মূলসুঁতিৰ ভিতৰত বৈষম্য আৰু অপৰ্যাপ্ত গ্রহণযোগ্যতাৰ বিষয়ে অভিযোগ কৰিছে । লটচাম্পা আৰু দ্ৰুপকাসকলৰ মাজৰ বিভাজন মূলতঃ ধৰ্মৰ ওপৰত আধাৰিত, পূৰ্বতে হিন্দু ধর্ম পালন কৰা এখন দেশত যাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিচয় বৌদ্ধ ধৰ্মৰ সৈতে এক শক্তিশালী আৰু অপৰাজিত সম্পৰ্ক বহন কৰে। লটচাম্পা যথেষ্ট সংখ্যালঘু, জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৩৫ শতাংশ । ভুটান চৰকাৰে ইয়াৰ নেপালী জনসংখ্যাৰ সন্দৰ্ভত দুটা ক্ৰমাগত নীতিগত পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰিছিল — বাসস্থান আৰু আত্মীকৰণ। ১৯৫৮ চনত লটচাম্পাসকলে লাভ কৰিছিল ভূটানৰ নাগৰিকত্ব আৰু সকলো ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক অধিকাৰ। তেওঁলোকে জাতীয় সমাৱেশ, অসামৰিক সেৱা, মন্ত্রীসভা, সেনা আৰু ন্যায়পালিকাত প্ৰতিনিধিত্ব সুৰক্ষিত কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। নেপালী ভাষাক চৰকাৰী মঞ্চ আৰু যোগাযোগত ব্যৱহাৰ কৰাৰ বাবে আৰু নেপালী সংস্কৃতিক আন ধৰণে প্ৰচলিত আৰু প্ৰচাৰ কৰাৰ বাবে ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল।
(খ) চুবুৰীয়া অঞ্চলত ৰাজতন্ত্ৰ বিৰোধী ভাৱনা : যুক্তিসঙ্গত ভাৱে, সংস্কাৰৰ বাবে অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎপ্ৰেৰক আছিল ২০০১ চনত নেপালত হোৱা নাটকীয় ঘটনা। যেতিয়া সেই দেশৰ ২০০ বছৰ পুৰণি ৰাজতন্ত্ৰই ৰাজত্ব কৰা ৰজা আৰু ৰাজপৰিয়ালৰ ১০ জন সদস্যৰ হত্যাৰ সৈতে উন্মোচিত হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছিল, এনে পৰিস্থিতিত সমগ্ৰ অঞ্চলটোত শোকৰ ঢৌ প্ৰেৰণ কৰিছিল। এই সময়ছোৱাত নেপাল আৰু ইয়াৰ পৰিৱেশত সাম্যবাদী প্ৰভাৱ বৃদ্ধি পাইছিল আৰু আশংকা কৰা হৈছিল যে নেপালত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ দ্বাৰা পৰিচালিত শৰণাৰ্থী শিবিৰসমূহ ভূটানৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰা লোকসকলৰ বাবে ৰখা হৈছিল, মাওবাদীৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰৱেশ কৰা হৈছিল। খবৰ অনুসৰি এই আশংকাবোৰে ৰজা জিগমে চিংগে ৱাংচুকৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল, যিয়ে এজন ভাষ্যকাৰ হিচাপে উল্লেখ কৰিছিল, “বিশ্বায়নৰ উন্মোচিত দিশবোৰো অনুভৱ কৰিব পাৰিছিল য’ত গণতন্ত্ৰ আৰু মানৱ অধিকাৰ ৰাজনৈতিক আলোচনাৰ কেন্দ্ৰীয় পৰ্যায় প্রাপ্ত কৰিবলৈ আহিছিল”। ৰজাও তীব্রভাৱে সচেতন আছিল, এইটো মত প্ৰকাশ কৰা হৈছিল যে নেপালী ৰাজতন্ত্ৰৰ মৃত্যুৰ বাবে তেওঁৰ নিজৰ পৰিয়ালৰ দুৰ্বলতা চাপৰ সৃষ্টি কৰিছিল । সেয়েহে বিচক্ষণতাই নির্দেশ দিছিল যে তেওঁ ভূটানত একে ধৰণৰ যিকোনো পৰিস্থিতি ৰক্ষা কৰিবলৈ নিৰ্ণায়ক আৰু তৎক্ষণাৎ কাম কৰিব।
(গ) ৰাজতন্ত্ৰৰ পৰা হেঁচা : সাংবিধানিক সংস্কাৰ প্ৰক্ৰিয়াত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰমাণিত হোৱা এটা তৃতীয় কাৰক হ’ল ৰজা জিগমে চিংগিয়ে ৱাংচুকে ব্যক্তিগতভাৱে গণতন্ত্ৰৰ কাৰণক সমৰ্থন কৰে। ২০০১ চনৰ আগলৈকে, ৰজাই ঘোষণা কৰিছিল যিয়ে এই বিষয়ত তেওঁৰ চিন্তাধাৰা স্পষ্টভাৱে প্ৰকাশ কৰিছিল। তেওঁ কৈছিল, “ৰাষ্ট্ৰৰ ভাগ্য জনসাধাৰণৰ হাতত আছে, আমি দেশৰ ভৱিষ্যত এজন ব্যক্তিৰ হাতত এৰি দিব নোৱাৰো”। তেওঁ এই ঘোষণাটো এটা ৰাজকীয় আদেশৰ সৈতে অনুসৰণ কৰিছিল যিয়ে ৰাজ্যৰ বাবে এখন লিখিত সংবিধান জাৰি কৰাৰ আদেশ দিছিল আৰু সেই সময়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশৰ নেতৃত্বত এখন সংবিধান খচৰা সমিতি স্থাপন কৰিছিল। এই ঘোষণাৰ প্ৰভাৱ আছিল বৈদ্যুতিক। মুখ্য ন্যায়াধীশে বর্ণনা কৰা লোকসকলৰ আচৰিত আৰু অবিশ্বাস এক কৌতূহলজনক আৰু আকৰ্ষণীয় ধৰণে প্ৰকাশ পাইছিল, ৰাজতন্ত্ৰৰ প্ৰস্তাৱৰ ব্যাপক বিৰোধিতা হৈছিল। জনসাধাৰণ আৰু জাতীয় সমাৱেশৰ সদস্য উভয়ে এটা গোট হিচাপে এই মত প্ৰকাশ কৰিছিল যে তেওঁলোক ৰজাৰ শাসনত সম্পূৰ্ণৰূপে সন্তুষ্ট আছিল।
(ঘ) পাশ্চাত্য ধাৰণাসমূহৰ প্ৰভাৱ : ৰজাৰ লগতে ভূটানৰ গণতন্ত্ৰৰ আন অধিবক্তাসকলে দৃঢ়ভাৱে এই বিশ্বাসলৈ আহিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল যে গণতন্ত্র, ইয়াৰ অসিদ্ধতা সত্বেও, আধুনিক পৃথিৱীত জীয়াই থাকিব বিচৰা যিকোনো বাহ্যিক দৃষ্টিভংগী দেশৰ বাবে চৰকাৰৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ ৰূপ।
২৮। দক্ষিণ এছিয়াত গণতন্ত্ৰৰ সংকটৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াৰ উন্নয়ন সংকটৰ পৰ্যায়ত আছে। অর্থনৈতিকভাৱে, দক্ষিণ এছিয়াৰ বেছিভাগ দেশ বিশ্ববজাৰৰ ওপৰত ক্রমান্বয়ে নিৰ্ভৰশীল। আন্তর্জাতিক ৰাজনৈতিক – অর্থনৈতিক প্রক্রিয়া, দুর্নীতিগ্ৰস্ত ৰাজনৈতিক নেতৃত্ব, অদক্ষ ৰাজ্যিক প্রতিষ্ঠান আৰু বৰ্ধিত সামৰিককৰণ সকলোৱে আঞ্চলিক উন্নয়নক প্ৰভাৱিত কৰে। স্থানীয় সম্প্রদায়বোৰে ক্ৰমান্বয়ে তেওঁলোকৰ গুৰুত্ব হেৰুৱাইছে কিয়নো তেওঁলোক চৰকাৰী ‘আধুনিকীকৰণ প্ৰকল্প’লৈ আকৰ্ষিত হৈছে আৰু অভিজাত সকলে তেওঁলোকৰ উচ্চপদবী উপভোগ কৰি আছে। অৱশেষত সাক্ষৰতা, উপাৰ্জন আৰু অংশগ্ৰহণৰ হাৰ কিছু বৃদ্ধি হোৱা সত্বেও মহিলাসকলৰ পৰিস্থিতি গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে সলনি হোৱা নাই।
গণতন্ত্ৰৰ সংকট ব্যাপক স্বজনপোষণ আৰু দুৰ্নীতি, ৰাজ্যিক পুঁজিৰ অপব্যৱহাৰ, ৰাজহুৱা প্ৰশাসনত স্বচ্ছতা আৰু দায়বদ্ধতাৰ অনুপস্থিতি, আইনৰ শাসনৰ প্ৰতি সন্মানৰ অভাৱ আৰু ৰাজহুৱা জীৱনত নৈতিক আচৰণ আৰু তৃণমূল সংগঠনসমূহক প্রশাসনিক বা বিত্তীয় ক্ষমতা প্রদান কৰিবলৈ অনিচ্ছাৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত হয়। গ্ৰাম্য দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ মাজত অন্যায় আৰু বৈষম্যৰ চেতনা বাঢ়ি আহিছে, যিসকলক অতীতত সামন্ততান্ত্রিক উপাদানৰ দ্বাৰা নিৰ্মমভাৱে শোষণ কৰা হৈছিল।
ৰাজনীতিত ধনৰ ভূমিকা হ্ৰাস কৰিবলৈ ব্যৱস্থা লোৱা হৈছে। অৱশ্যে, নির্বাচনী প্রতিযোগিতা বোৰ সাধাৰণতে ধন আৰু স্থানীয় অভিজাত সকলৰ বলপূর্বক শক্তিৰে জিকা হয়। ভাৰতৰ এটা শক্তিশালী আৰু স্বতন্ত্ৰ নিৰ্বাচন আয়োগ আছে, কিন্তু অঞ্চলটোৰ আন বহুতো নির্বাচনকর্তা কোনো না কোনো প্ৰকাৰে নিপুণভাৱে পৰিচালনা কৰে। সাংবিধানিক সভাৰ নিৰ্বাচনৰ সময়ত, নেপালে প্ৰচাৰৰ ব্যয় নিয়ন্ত্ৰণ ৰখাৰ বাবে ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল, যাৰ ফলাফল ইতিবাচক আছিল। যদিও দক্ষিণ এছিয়াৰ বেছিভাগ দেশত দুই বা তিনিটা দলৰ প্ৰণালী ক্ৰমান্বয়ে বিকশিত হৈ আহিছে, মূলসুঁতিৰ দলবোৰ লোকাচাৰ, কাৰ্যকৰীতা আৰু কাৰ্যসূচীৰ ক্ষেত্ৰত হ্ৰাস পাইছে। বাংলাদেশ, ভাৰত, পাকিস্তান আৰু শ্ৰীলংকাত ৰাজনীতিত ধৰ্মীয় সংকীর্ণতাৰ ভূমিকা যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে। স্থানীয় স্ব-চৰকাৰৰ এটা বা আন প্ৰকাৰ প্ৰৱৰ্তন হোৱা সত্বেও, সাতখন ৰাষ্ট্ৰৰ যিকোনো এটাত এতিয়াও গুৰুত্বপূৰ্ণ হস্তান্তৰ হোৱা নাই। গণতন্ত্রই এতিয়াও দৃঢ় শিপা ল’বলৈ বাকী আছে আৰু গণতান্ত্রিক সংস্কৃতি এতিয়াও নিয়ম হোৱাৰ পৰা বহু দূৰত আছে। আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কথাটো হ’ল, দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহে এতিয়াও এক সামাজিক চুক্তিৰ সন্ধানত আছে যি তেওঁলোকৰ লোকসকলক সন্তুষ্ট কৰিব পাৰে লিংগ, বিশ্বাস, জাতি বা ধৰ্ম নির্বিশেষে।
দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজনৈতিক প্ৰণালীয়ে ভাৰতৰ গাঁও ৰাজনৈতিক শাসন ব্যৱস্থা, পঞ্চায়তি ৰাজক বাদ দি শাসনত কোনো ডাঙৰ পৰিৱৰ্তন অনাত ব্যৰ্থ হৈছে। ৰাজনৈতিক দল আৰু তেওঁলোকৰ নেতাসকলৰ ওপৰত অবিশ্বাস সমগ্র দক্ষিণ এছিয়াত সচৰাচৰ দেখা যায়। ৰাজনৈতিক মতাদর্শ সলনি কৰা বা ৰাজনৈতিক দলবিভাজন কৰাটো সাধাৰণ আঞ্চলিক পৰিঘটনা হৈ পৰিছে। স্থানীয় আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক নেতাসকলে নির্বাচন জিকিবলৈ বা স্থিতি প্রাপ্ত কৰিবলৈ দল সলনি কৰে। ক্ষমতাৰ খেলটোৱে কিছুমান ৰাজনৈতিক নেতাক তেওঁলোকৰ নিজৰ দল গঠন কৰিবলৈ নেতৃত্ব দিছে। অক্ষম ৰাজনীতিবিদসকলে ৰাজহুৱা পুঁজি আত্মসাৎ কৰে আৰু আনুগত্য ক্ৰয় কৰিবলৈ এইবোৰ ব্যয় কৰে। যদিও দক্ষিণ এছিয়াৰ সকলো দেশতে গণতান্ত্রিক চৰকাৰ আছে, তেওঁলোকৰ শাসন প্রকৃততে গণতান্ত্রিক নহয়। এইটো অঞ্চলটোত এক বিচলিত বিৰোধ যে দক্ষিণ এছিয়াৰ গণতন্ত্র যিমানে শক্তিশালী হয়, সিমানেই ই অকাৰ্যকৰী হৈ পৰে। দক্ষিণ এছিয়াত সমস্যা সেই বস্তুৰ পৰা উৎপন্ন হয় যাক ফ্রান্সে ‘সহবাস’ বুলি কয়। ই এক বিশ্রী ব্যৱস্থা যাৰ দ্বাৰা প্ৰত্যক্ষভাৱে নিৰ্বাচিত ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে প্রতিদ্বন্দী দল বা দলৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত আইনসভাৰ সৈতে একেলগে থাকিব পাৰে। দক্ষিণ এছিয়াত প্ৰচলিত নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়া আৰু ৰাজনৈতিক প্ৰণালীবোৰৰ ওপৰত তীক্ষ্ণ দৃষ্টি ৰাখিলে কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সমস্যা প্রকাশ পায় যি ৰাজনৈতিক গঠনৰ চৰিত্ৰ, অংশগ্ৰহণৰ স্তৰ আৰু মহিলা আৰু সংখ্যালঘুসকলৰ লগতে গ্ৰাম্য আৰু নগৰীয়া দৰিদ্ৰ, প্ৰান্তীয় অঞ্চল আৰু উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় গোটবোৰক মূলসুঁতিত অন্তৰ্ভুক্ত কৰাত প্ৰভাৱ পেলায়।
বেছিভাগ ক্ষেত্ৰতে, শাসকীয় অভিজাতসকলে নিৰ্বাচনী ৰাজনীতি, মুখ্য ৰাজনৈতিক দল আৰু ৰাজ্যৰ শক্তিশালী প্রতিষ্ঠানবোৰত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে। যদিও কিছুমান দেশত মহিলাৰ বর্ধিত প্রতিনিধিত্ব নিশ্চিত কৰা হৈছে, প্রতিনিধি প্ৰণালীলৈ লিংগ ভাৰসাম্য অনাৰ প্ৰচেষ্টা, বিশেষকৈ ৰাষ্ট্ৰীয় বিধানসভাসমূহত, এতিয়াও সফল প্রমাণিত হোৱা নাই। গণতন্ত্র শক্তিশালী গোটৰ দ্বাৰা পৰিচালিত নির্বাচকমণ্ডলীৰ বাবে এক ৰীতি-নীতি। হিংসা একেবাৰে সচৰাচৰ হয়, যি দক্ষিণ এছিয়াৰ সমাজত আধিপত্যবাদী প্ৰৱণতাৰ অস্তিত্ব প্রতিফলিত কৰে। এইটো উল্লেখ কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ যে প্রতিনিধিত্বমূলক গণতন্ত্ৰৰ অৰ্থ এইটো নহয় যে সমাজৰ আটাইতকৈ দুৰ্বল লোকসকলৰ উদ্বেগবোৰ শাসনৰ সকলো স্তৰত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষেত্ৰত বিবেচনা কৰা হ’ব। মানুহৰ অংশগ্ৰহণ কাৰ্যকৰী আৰু সংগঠিত হোৱা প্ৰয়োজন।
২৯। দক্ষিণ এছিয়াত শাসনৰ বাবে চাৰিটা প্ৰত্যাহ্বান কি কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ যদিও শাসন শব্দটোৰ কোনো সাৰ্বজনীন ভাৱে স্বীকৃত সংজ্ঞা নাই, ই ১৯৮০ ৰ দশকৰ পৰা এক চৰ্চাৰ বিষয় হৈ পৰিছে। নীতি নির্মাতা আৰু শিক্ষাবিদসকলে এইটো কথাত সম্মত হোৱা দেখা গৈছে যে শাসন অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক বিকাশ দুয়োটাৰ বাবে মৌলিক আৰু ইয়াক কেৱল চৰকাৰৰ ওপৰত এৰি দিব নোৱাৰি। যোৱা দশকবোৰত, শাসনৰ ধাৰণাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তনৰ মাজেৰে গৈছে, বিভিন্ন অভিনেতা — ৰাজ্য, বজাৰ আৰু নাগৰিক সমাজক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ ইয়াৰ পৰিসৰ বহল কৰা হৈছে। শাসনৰ সংজ্ঞা, পৰিসৰ আৰু প্ৰকৃতিৰ ওপৰত বিতৰ্ক, তথাপিও, শাসনৰ এক সহায়ক বুজাবুজি সাধাৰণ ভাষাত প্ৰভাৱশালী হৈ পৰিছে। সমগ্র বিশ্বতে, এইবোৰৰ অনুপস্থিতিয়ে ৰাজনৈতিক দুর্দশা যেনে — ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা, হিংসা, উগ্ৰপন্থী গোটৰ উত্থান আৰু চৰকাৰৰ ওপৰত নাগৰিকৰ বিশ্বাস হ্রাস কৰা ইত্যাদিত অৰিহণা যোগাইছে। এই বাদ্যযন্ত্ৰৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা আৰু বিভিন্ন সম্পর্কিত সূচকৰ দ্বাৰা জোখা, দক্ষিণ এছিয়াত শাসনৰ অৱস্থা অতি দুৰ্বল বুলি গণ্য কৰা হয়। বিশ্ব বেংকৰ বিশ্ব শাসন সূচকে (WGI) বছৰ বছৰ ধৰি দুৰ্বল শাসনক নথিভুক্ত কৰিছে।
দক্ষিণ এছিয়াত শাসনে চাৰিটা গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে আৰু এই বনাঞ্চলসমূহৰ সংমিশ্রণে যিকোনো ডাঙৰ পৰিৱৰ্তনৰ সন্মুখীন হৈছে। এই প্ৰত্যাহ্বানবোৰ হৈছে ৰাজ্যৰ বৈধতাৰ প্রতিদ্বন্দিতামূলক উৎস, শাসন আৰু ৰাজনীতিত অন্তৰ্ভুক্তিৰ অভাৱ, আইনৰ শাসনৰ অনুপস্থিতি আৰু নৱ-উত্তৰাধিকাৰ বিষয়ক। দক্ষিণ এছিয়াত শাসনৰ অৱস্থা উন্নত কৰাৰ যিকোনো প্রচেষ্টা আৰু এই প্ৰত্যাহ্বানবোৰক আন্তৰিকতাৰে মোকাবিলা কৰাৰ পথ নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।
(ক) ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্য, আনকি ইয়াৰ প্ৰাথমিক ৰূপো নৈব্যক্তিক প্ৰতিষ্ঠানৰ ওপৰত আধাৰিত। ঊনবিংশ শতিকাত ইউৰোপত ইয়াৰ আৰম্ভণিৰ পৰা আৰু সমগ্ৰ বিশ্বতে প্রতিলিপি, প্রায়ে ঔপনিৱেশিকতাৰ জৰিয়তে, জাতীয়তাবাদ আৰু ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্যই পূৰ্বানুমান কৰিছিল যে ব্যক্তিৰ ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতি আনুগত্যই আন সকলো আনুগত্য যেনে — গোত্ৰ, জনজাতি, পৰিয়াল আৰু জাতিক অতিক্ৰম কৰিব। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্যসমূহ এক ঔপনিৱেশিক নির্মাণ, একে পথ অনুসৰণ কৰাৰ বাবে আছিল আৰু পৰম্পৰাগত অনানুষ্ঠানিক সম্পৰ্কৰ সলনি আধুনিক আনুষ্ঠানিক প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা শক্তি আহৰণ কৰাৰ বাবে আছিল। প্রতিষ্ঠানগত অট্টালিকা থকা আৰু সংহিতা বন্ধ আইন ৰূপায়ণ কৰা সত্বেও, অনানুষ্ঠানিক প্রতিষ্ঠানবোৰ সম্পূৰ্ণৰূপে নাইকিয়া হোৱা নাই। নেপালত ৰাজতন্ত্ৰৰ মৃত্যু আৰু ভূটানৰ ৰজাৰ বহুতো ৰাজতন্ত্রীয় ক্ষমতা ত্যাগ কৰা, শেহতীয়া বছৰবোৰত, এক ধাৰণা প্ৰদান কৰে যে দক্ষিণ এছিয়াত ক্ষমতাৰ বৈধতাৰ আনুষ্ঠানিক উৎসবোৰ প্রাধান্য পাইছে। কিন্তু আফগানিস্তান, বাংলাদেশ, ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ দৰে দেশত আনুষ্ঠানিক প্ৰতিষ্ঠানৰ তলত, দীৰ্ঘদিনীয়া পৰম্পৰাগত সামাজিক আচৰণ আৰু পদানুক্ৰমে এতিয়াও প্ৰচুৰ শক্তি প্রয়োগ কৰে আৰু প্ৰায়ে ৰাজ্যসমূহৰ সৈতে সংঘাত কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, কৱাম বা গ্ৰাম্য, জনজাতীয় আৰু পাৰিবাৰিক বন্ধন, সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক দুইধৰণৰ আফগান জীৱনৰ প্ৰাথমিক নিৰ্মাণ খণ্ড বুলি গণ্য কৰা হয়।
থমাছ বাৰফিল্ডে তেওঁৰ প্ৰাথমিক ৰচনা আফগানিস্তান: ‘A Cultural and Political History’ ত লিখিছে, মানুহৰ প্ৰাথমিক আনুগত্য ক্রমান্বয়ে তেওঁলোকৰ নিজৰ আত্মীয়, গাঁও, জনজাতি বা জাতিগত গোটৰ প্ৰতি, সাধাৰণতে যাক কৱাম বুলি কোৱা হয়। পাকিস্তানৰ জনজাতীয় এলেকাবোৰত, দৃঢ় ‘জিৰগা’, আনুষ্ঠানিক ৰাজ্যৰ সমান্তৰালভাৱে কাম কৰে আৰু ই প্ৰায়ে ক্ষমতাৰ বৈধতাৰ প্ৰাথমিক উৎস। ভাৰতৰ জাতি ব্যৱস্থাক আনুষ্ঠানিকভাৱে স্বীকৃতি দিয়া নহ’ব পাৰে, কিন্তু ইয়াৰ প্ৰভাৱকো উপেক্ষা কৰিব নোৱাৰি। বাংলাদেশত, যদিও সমাজৰ প্ৰভাৱ হ্রাস পাইছে কিয়নো পুঁজিবাদী উন্নয়নে গ্ৰাম্য অঞ্চলত প্ৰৱেশ কৰিছে আৰু পৰম্পৰাগত পৃষ্ঠপোষক- গ্ৰাহকৰ সম্পৰ্ক দুৰ্বল কৰিছে, ই সম্পূৰ্ণৰূপে নাইকিয়া হোৱা নাই। বহুতো ক্ষেত্ৰত, এক নতুন প্ৰকাৰৰ অনানুষ্ঠানিক সম্পর্ক আৰু মধ্যস্থতাৰ নতুন অভিনেতাৰ উদ্ভৱ হৈছে। সামাজিক ক্ষেত্ৰত ধর্মীয় নেতাসকলৰ ভূমিকাও সমানে গুৰুত্বপূৰ্ণ ধৰ্ম আৰু দেশ নির্বিশেষে। দক্ষিণ এছিয়াৰ শাসনৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশটো হ’ল আনুষ্ঠানিক ৰাজ্যিক শক্তি আৰু অনানুষ্ঠানিৰ মাজৰ সম্পৰ্ক। আনুষ্ঠানিক শক্তি গাঁথনি আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ উপস্থিতি সত্বেও, প্রকৃত শক্তি অনানুষ্ঠানিক ব্যক্তিগত সম্পৰ্কৰ ওপৰত অৱস্থিত।
দক্ষিণ এছিয়াত সেইবোৰ প্ৰায়ে একেলগে মিহলি হয়। ব্ৰিটিছ ৰাজনৈতিক অর্থনীতিবিদ মিক মূৰৰ মতে, ধ্বংসপ্রাপ্ত ৰাজ্যবোৰৰ বাহিৰে চাৰি প্ৰকাৰৰ ৰাজনৈতিক প্ৰণালীৰাজ্য আছে — ব্যক্তিগতকৃত শাসন, নিম্নতম প্রতিষ্ঠানিক ৰাজ্য, প্ৰতিষ্ঠানিক অ-প্ৰতিযোগিতামূলক ৰাজ্য আৰু প্রতিষ্ঠানিক প্রতিযোগিতামূলক ৰাজ্য। এই প্ৰতিখন ৰাজ্যৰ বিভিন্ন ক্ষমতা আছে আৰু তেওঁলোকৰ বৈধতাৰ পৰিমাণ পৃথক হয়। মূৰৰ মতে, ব্যক্তিগতকৃত নিয়ম হৈছে এনে এখন প্ৰণালী য’ত শাসন ব্যক্তিত্ব আৰু ব্যক্তিগত সংযোগৰ ওপৰত আধাৰিত। ৰাজ্যখনৰ প্ৰতিষ্ঠানগত সামঞ্জস্য ক্ষমতাৰ ব্যক্তিগত নিয়ন্ত্ৰণৰ ওপৰত যথেষ্ট নিৰ্ভৰশীল আৰু খেলৰ নিয়মবোৰে অভিজাতসকলৰ শক্তি আৰু অভিজাতসকলৰ সৈতে ব্যক্তিগত সম্পৰ্কৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। এই ধৰণৰ প্ৰণালীৰ বৈধতা অতি কম। নিম্নতম প্রতিষ্ঠানিক ৰাজ্যবোৰক ব্যক্তিগত আৰু নৈব্যক্তিক শাসনৰ এক অস্থিৰ মিশ্ৰণৰ দ্বাৰা চিহ্নিত কৰা হয়, য’ত ৰাজনৈতিক দলবোৰ আংশিকভাৱে ব্যক্তিত্বৰ ওপৰত আধাৰিত।
দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যসমূহৰ ক্ষেত্ৰত, প্রতিদ্বন্দিতাৰ এটা উৎস ধৰ্মীয় পৰিচয়ৰ প্ৰতি বৰ্ধিত প্ৰৱন্ধৰ পৰা আহে। পাকিস্তানে দীৰ্ঘদিন ধৰি নিজকে মুছলমান ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে চিনাক্ত কৰি আহিছে, যদিও ই ইছলামিক ৰাষ্ট্ৰ নহয় বুলি উল্লেখ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে, সেয়েহে ইয়াৰ ৰাজ্যৰ বৈধতা ধৰ্মীয় আদেশৰ ওপৰত আধাৰিত নহয়। কিন্তু ই ধৰ্মক ইয়াৰ বৈধতাত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থিতি প্ৰদান কৰিছে। ভাৰতৰ শেহতীয়া নির্বাচন, বিশেষকৈ হিন্দুত্ববাদী আদৰ্শৰ ওপৰত আধাৰিত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ (BJP) বিজয়ে গুৰুতৰ প্রশ্ন উত্থাপন কৰিছে যে ৰাষ্ট্ৰ ৰাজ্যৰ লগতে দীর্ঘদিন ধৰি থকা অন্তৰ্ভুক্তিৰ আদৰ্শ যথেষ্ট হ্ৰাস পাইছে নে। নৰেন্দ্ৰ মোদী আৰু বিজেপিৰ জনপ্ৰিয় আধিপত্যবাদ হৈছে কোনো ৰাজ্যিক প্ৰতিষ্ঠানৰ সলনি ভাৰতীয় ৰাজ্যৰ বৈধতাৰ আধাৰ ধৰ্মীয় পৰিচয়লৈ স্থানান্তৰ কৰাৰ এক প্ৰয়াস। বাংলাদেশৰ ক্ষেত্ৰত, কেৱল সমাজৰ ভিতৰত ইছলামবাদীসকলৰ ওপৰত ৰক্ষণশীলতাৰ বৰ্ধিত প্ৰভাৱ আৰু ৰাজনীতি স্পষ্ট নহয়, কিন্তু আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে বৰ্তমানৰ দলটোৱে স্পষ্টভাৱে ধৰ্মীয় ভাষ্য গ্রহণ কৰিছে, ৰক্ষণশীল ইছলামবাদীসকলৰ সৈতে বন্ধুত্ব কৰিছে আৰু বাৰে বাৰে তেওঁলোকৰ চাপৰ সন্মুখীন হৈছে। এয়া হৈছে অর্ধ-আধিপত্যবাদী প্ৰৱণতাৰ ফল, যি বাংলাদেশকে ধৰি দক্ষিণ এছিয়াৰ বহুতো অঞ্চলত আছে। মালদ্বীপত ধৰ্মীয় আলোচনাৰ বৰ্ধিত আবেদন আৰু ধৰ্মৰ ওপৰত আধাৰিত শ্রীলংকাৰ সমাজৰ ভিতৰৰ বিভেদ, এই পৰিৱৰ্তনৰ এক স্পষ্ট ইংগিত।
(খ) শাসনৰ বাবে দ্বিতীয় প্রত্যাহ্বান হৈছে ৰাজনীতি আৰু অৰ্থনীতিত অন্তৰ্ভুক্তিৰ অভাৱ। এই ক্ষেত্ৰত অন্তৰ্ভুক্তিৰ অৰ্থ হৈছে নাগৰিক শাসিত অংশৰ অংশগ্ৰহণ আৰু চৰকাৰ,যি শাসন কৰে তেওঁলোকৰ দায়বদ্ধতাক। যদিও দক্ষিণ এছিয়াৰ সকলো দেশে আনুষ্ঠানিক গণতন্ত্র পালন কৰে, ৰাজনীতিত বিভিন্ন কণ্ঠস্বৰক স্থান দিয়াৰ প্ৰচেষ্টাৰ স্পষ্ট অনুপস্থিতি আছে। বিশ্ব শাসন সূচক (WGI) কণ্ঠস্বৰ আৰু জবাবদিহিতা সূচকে দেখুৱাইছে যে পাঁচখন দেশৰ ভিতৰত কেৱল ভাৰত শূন্যৰ ওপৰত আছে আনহাতে আনবোৰ শূন্যৰ তলত আছে, বিয়োগ ২.৫ ৰ পৰা ২.৫ৰ স্কেলত, এক দশকতকৈও অধিক সময়ধৰি। ভাৰত, পাকিস্তান আৰু শ্ৰীলংকাৰ ক্ষেত্ৰত অন্তৰ্ভুক্তিৰ অভাৱত স্পষ্ট উপাদানবোৰ হৈছে জাতি আৰু ধৰ্ম। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যসমূহে বিভিন্ন কণ্ঠস্বৰ অন্তৰ্ভুক্ত আৰু প্ৰদান কৰাত শোচনীয়ভাৱে ব্যৰ্থ হৈছে — উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু কাশ্মীৰৰ পৰিস্থিতি, পাকিস্তানৰ বালুচিস্তান আৰু খাইবাৰ পাখতুনখোৱা, শ্রীলংকাৰ তামিল প্রশ্ন আৰু নেপালৰ তৰাই, মাধেচীৰ ঘটনা। বাংলাদেশৰ চট্টগ্রাম পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ পৰিস্থিতি একে শ্ৰেণীত পৰে।
এই অভিজ্ঞতাই আমাক প্ৰশ্নবোৰ সুধিবলৈ প্ৰেৰিত কৰে: দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰ ৰাজ্যই সংখ্যালঘুসকলৰ পাৰ্থক্য আৰু স্বকীয়তা প্ৰকাশ কৰিব বিচাৰে নে? ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিচয়ৰ ওপৰত মুকলি আলোচনাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰাৰ পৰিৱৰ্তে আৰু আঞ্চলিকভাৱে পৃথক, অর্থনৈতিকভাৱে পৃথক আৰু সাংস্কৃতিকভাৱে বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰসমূহক স্থান দিয়াৰ প্ৰয়াস কৰাৰ পৰিৱর্তে, দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যখন প্ৰায়ে সংখ্যাগৰিষ্ঠতাবাদৰ এক সঁজুলি হৈ পৰে। আটাইতকৈ নেতিবাচক কথাটো হ’ল, এই প্রশ্নবোৰক সুৰক্ষা প্রশ্ন বুলি কোৱা হৈছে আৰু এক সামৰিক সমাধান বাছনি কৰা হৈছে — অধিক প্রান্তিকৰণত অৰিহণা যোগোৱা আৰু ফলস্বৰূপে, ৰাজ্যখনৰ বৈধতা অধিক দুর্বল কৰা ৷ পাকিস্তানত সাম্প্রদায়িকতাৰ দৰে অতিৰিক্ত বিষয়ই পৰিস্থিতিটো বেয়া কৰি তুলিছে। ৰাজ্যখনৰ লিংগ সংবেদনশীলতা আৰু সক্রিয় নীতিৰ অনুপস্থিতিয়ে মহিলাসকলক বহুত পিছ পেলাই দিছে। ৰাজনীতি আৰু শাসনত কেইগৰাকীমান মহিলাৰ সাংকেতিক উপস্থিতিয়ে ৰাজ্য আৰু সমাজৰ পুৰুষতান্ত্রিক প্রকৃতিক আৱৰি ৰাখিব নোৱাৰে।
(গ) ১৯৯০ ৰ দশকৰ পৰা দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যসমূহৰ দ্বাৰা নৱ-উদাৰবাদী নীতিৰ অভিযোজনৰ পিছত এই প্রান্তিকৰণ আৰু অধিক বৃদ্ধি পাইছে। উন্নয়নবাদী যুক্তি, মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন (GDP) বৃদ্ধিৰ প্ৰতি আসক্তি আৰু সংস্কাৰৰ নামত ব্যৱসায়-অনুকূল নীতিয়ে বিশ্বায়নক আগবঢ়াই আনিছে, কিন্তু বৈষম্যক ত্বৰান্বিত কৰিছে। উদাহৰণস্বৰূপে, ২০১৮ চনৰ জৰীপটোৱে দেখুৱাইছিল যে ভাৰতৰ আটাইতকৈ ধনী এক শতাংশই দেশৰ মুঠ সম্পদৰ ৫৮ শতাংশ দখল কৰিছিল, যি বিশ্বব্যাপী প্রায় ৫০ শতাংশৰ সংখ্যাতকৈ অধিক আছিল। নৱ-উদাৰবাদী নীতিবোৰে এনে এক সময়ত এক স্থায়ী নিম্নশ্রেণী সৃষ্টি কৰিছে যেতিয়া ই এক নতুন মধ্যবিত্ত শ্রেণীও সৃষ্টি কৰিছে। নতুন মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীৰ এক অন্তৰ্ভুক্ত ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি আগ্রহ আছে, এনেদৰে বিভিন্ন দেশত বর্ধিত আধিপত্যবাদত অৰিহণা যোগোৱা হয়। আমোদজনকভাৱে, এই নতুন নীতিবোৰে ৰাজ্যসমূহৰ কাৰ্যকৰীতা বৃদ্ধি কৰা নাই। বিয়োগ ২.৫ ৰ পৰা ২.৫ ৰ স্কেলত জোখা ৰাজ্যৰ কাৰ্যকৰীতাই দেখুৱায় যে চাৰিখন দেশ একেৰাহে শূন্যৰ তলত আছে। অঞ্চলটোত প্রতিষ্ঠানসমূহৰ ওপৰত বিশ্বাস বহু পৰিমাণে হ্ৰাস পাইছে।
ৰাজ্যৰ ব্যক্তিগতকৰণ আৰু সামগ্রিক অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ অনুপস্থিতিৰ সংমিশ্ৰণ আইনৰ শাসনৰ প্ৰগতিশীল ক্ষীণতাৰ জৰিয়তে সম্ভৱ হৈছে, যি হৈছে দক্ষিণ এছিয়াৰ শাসনৰ বাবে তৃতীয় প্রত্যাহ্বান। ভাৰতৰ বাহিৰে অঞ্চলটোৰ ৰাজ্যসমূহত তেওঁলোকৰ নিজ নিজ আৰম্ভণিৰ পৰাই ভাৰতৰ বাহিৰে অঞ্চলটোৰ ৰাজ্যসমূহত ন্যায়পালিকাকে ধৰি দুৰ্বল প্রতিষ্ঠান আছিল। কিন্তু কেৱল ঐতিহাসিক উত্তৰাধিকাৰীয়েই এক স্বাধীন ন্যায়পালিকাৰ অভাৱ নিৰ্ধাৰণ কৰা নাছিল, কিন্তু শাসনাধিষ্ঠ অভিজাত লোক-অসামৰিক আৰু সামৰিক বাহিনীয়ে কেতিয়াও বিচৰা নাছিল যে তেওঁলোকৰ অত্যাধিক তাড়নাৰ ওপৰত কোনো সাংবিধানিক প্রহৰী নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখিব । বিশ্ব ন্যায় প্রকল্পৰ (WJP) পৰা যোৱা বছৰবোৰৰ তথ্যই দেখুৱাইছে যে শূন্যৰ পৰা এক সৰ্বোচ্চ স্কেলত দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যবোৰে অত্যন্ত দুৰ্বলভাৱে প্ৰদৰ্শন কৰিছে। উদাহৰণস্বৰূপে, ২০১৯ চনত, পাকিস্তানৰ সৰ্বনিম্ন নম্বৰ ০.৩৯, তাৰ পিছত বাংলাদেশত আইনৰ শাসনৰ অনুপস্থিতিৰ মৌলিক সমস্যাটো হ’ল নাগৰিকসকলক সমানভাৱে ব্যৱহাৰ ০.৪০ নম্বৰ আছে। এই অঞ্চলটোৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ নম্বৰ প্ৰাপ্ত কৰিছে— নেপাল ০.৫২। দেশবোৰত কৰা নহয় আৰু এনেদৰে ৰাজ্যখনক তেওঁলোকৰ স্বাৰ্থৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে গণ্য নকৰে।
(ঘ) দক্ষিণ এছিয়াত শাসনৰ বাবে চতুৰ্থ প্ৰত্যাহ্বান হৈছে এক আর্থ-সামাজিক ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন যাক নৱ-উত্তৰাধিকাৰ বিষয়ক বুলি সৰ্বশ্ৰেষ্ঠভাৱে বৰ্ণনা কৰা হয়। আটাইতকৈ সৰল ভাষাত, নৱ-উত্তৰাধিকাৰ বিষয়ক অৰ্থ হৈছে ব্যক্তিগত লাভৰ বাবে ৰাজ্যিক সম্পদ ব্যৱহাৰ কৰা। উত্তৰাধিকাৰ বিষয়কৰ বিপৰীতে, সি একমাত্র ব্যক্তিগত সম্পৰ্ক আৰু এক কৰ্তৃত্বৰ আৰ্হিক বুজায় য’ত আজ্ঞাকাৰীতা আৰু আনুগত্য ব্যক্তি বা পৰিয়াল-আধাৰিত, গেৰো এৰ্ডমেন আৰু উলফ এংগেলৰ মতে, দুটা সহ-বিদ্যমান, আংশিকভাৱে আন্তঃগাঁথনিযুক্ত, আধিপত্যৰ প্ৰকাৰ অৰ্থাৎ, বিবাহ আৰু আইনী-যুক্তিসঙ্গত আধিপত্য। ব্যক্তিগত কর্তৃপক্ষ প্ৰণালীটো শাসনৰ কিছুমান আনুষ্ঠানিক উপাদানৰ দ্বাৰা গঠিত। এক নৱ-প্ৰণালীত, পৰম্পৰাগত নিয়ম আৰু সম্পৰ্কবোৰ আইনী নিয়ম আৰু প্ৰক্ৰিয়াৰ সৈতে সংযোজিত হয়।
দক্ষিণ এছিয়াত, দুৰ্নীতিৰ পৰিসংখ্যাই যথেষ্ট পৰিমাণে প্ৰদৰ্শন কৰাৰ লগে লগে নৱ-উত্তৰাধিকাৰ বিষয় পৰিছে। ৰাজহুৱা খণ্ডৰ সম্প্ৰসাৰণ সত্বেও, দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যবোৰ এতিয়াও অর্থনৈতিক সম্পদৰ এক মুখ্য উৎস আৰু ইয়াৰ কাৰ্যবাহী শাখা হৈছে সম্পদ আৱণ্টনৰ চূড়ান্ত মধ্যস্থতাকাৰী।
এই চাৰিটা প্ৰত্যাহ্বান একেলগে জড়িত হৈছে আৰু ইজনে সিজনক খাদ্য যোগান ধৰে, এনেদৰে অপশাসনৰ এক লুপ সৃষ্টি কৰে; ই এনে এক ব্যৱস্থাক চিৰস্থায়ী কৰি ৰাখিছে যিয়ে নাগৰিকসকলৰ এটা বৃহৎ অংশৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাত ব্যৰ্থ হয় আৰু নাগৰিকসকলক অধিক উপেক্ষা কৰে। দুৰ্বল শাসনৰ দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰভাৱবোৰ কেৱল ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা, হিংসা, উগ্রপন্থী গোটৰ উত্থান আৰু চৰকাৰৰ ওপৰত নাগৰিকৰ বিশ্বাস হ্রাস হোৱাই নহয়, লগতে দুর্বল গণতন্ত্রক আৰু বেছি দুৰ্বল কৰি তোলে আৰু এক অন্যায় সমাজ গঢ়ি তোলে।
