Class 12 Biology Chapter 15 জৈৱ বৈচিত্ৰতা আৰু সংৰক্ষণ The answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapters Assam Board HS Class 12 Biology Chapter 15 জৈৱ বৈচিত্ৰতা আৰু সংৰক্ষণ and select needs one.
Class 12 Biology Chapter 15 জৈৱ বৈচিত্ৰতা আৰু সংৰক্ষণ
Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 12 Biology Chapter 15 জৈৱ বৈচিত্ৰতা আৰু সংৰক্ষণ Solutions for All Subject, You can practice these here…
ৰচনাধৰ্মী প্ৰশ্নোওৰ
প্ৰশ্ন ১। ক্ৰান্তীয় অঞ্চলে কিয় অধিক জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে ?
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ সকলো ঠাইতে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য একে নহয় । বিভিন্ন ধৰণৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী দেখা যায় । জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ এনে তাৰতম্যৰ কিছুমান আৰ্হি আছে । ইয়াৰ ভিতৰত বিষুৱীয় ঢাল অন্যতম । দেখা যায় যে বিষুৱীয় অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য আটাইতকৈ অধিক । বিষুৱীয় অঞ্চলৰ পৰা মেৰু অঞ্চললৈ ক্ৰমে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য কমি আহে । মেৰু অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য প্ৰায় নাই । অক্ষৰেখাৰ ওপৰত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য কেনেকৈ নিৰ্ভৰ কৰে তাৰ উদাহৰণ হিচাপে ক’ব পাৰি যে বিষুৱীয় অঞ্চলত অৱস্থিত কলম্বিয়াত প্ৰায় 1400 চৰাইৰ প্ৰজাতি পোৱা যায় । ত 41°N অৱস্থিত নিউইয়ৰ্কত 105 চৰাইৰ প্ৰজাতি আৰু 71°N ত অৱস্থিত গ্ৰীণলেণ্ডত 56 চৰাইৰ প্ৰজাতি পোৱা যায় । ভাৰতবৰ্ষ ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত পৰাৰ বাবে ইয়াত প্ৰায় 1,200 চৰাইৰ প্ৰজাতি পোৱা যায় । ক্ৰান্তীয় আমাজান উপত্যকা অঞ্চল জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে বিখ্যাত । তাত প্ৰায় 40,000 উদ্ভিদ প্ৰজাতি , 3,000 মাছৰ প্ৰজাতি , 1,300 চৰাইৰ প্ৰজাতি , 427 স্তন্যপায়ীৰ প্ৰজাতি , 0427 উভচৰ প্ৰজাতি , 378 সৰ্প প্ৰজাতি আৰু 1,25,000 অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণীৰ প্ৰজাতিয়ে বাস কৰে । ইয়াত আৰু যে কত হেজাৰ পতঙ্গ প্ৰজাতি আছে যিবিলাকক এতিয়াও চিনাক্ত কৰা হোৱা নাই ।
ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য অধিক হোৱাৰ মূল কাৰণ কেবাটাও যেনে ―
(ক) মেৰু আৰু নীতিশীতোষ্ণ অঞ্চলত আদিমকালত সঘনাই হিমবাহ চলাৰ বাবে বাৰে বাৰে সেই অঞ্চলৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী ধ্বংস হৈছিল । গতিকে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য তেনেকৈ ঠন ধৰি উঠিব পৰা নাছিল আৰু ইয়াৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত এতিয়াও জৈৱ বৈচিত্ৰ্যত বিষুৱীয় বা ক্ৰান্তীয় অঞ্চলতকৈ পিচ পৰি আছে ।
(খ) ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত নীতিশীতোষ্ণ অঞ্চলৰ তুলনাত আৱহাওৱা সঘনাই পৰিৱৰ্তন নহয় বাবে প্ৰজাতি সমূহৰ প্ৰজনন আৰু বৃদ্ধিত বাধা নহয় ।
(গ) তাৰোপৰি ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত সৌৰশক্তি অধিক বিকীৰণ হোৱাৰ বাবে উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি ক্ষিপ্ৰ হয় । উপৰোক্ত কাৰণৰ বাবে ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য অন্যান্য অঞ্চলতকৈ অধিক ।
| Sl. No. | Contents |
| Chapter 1 | জীৱৰ প্ৰজনন |
| Chapter 2 | সপুষ্পক উদ্ভিদৰ যৌন প্ৰজনন |
| Chapter 3 | মানৱ প্ৰজনন |
| Chapter 4 | জনন স্বাস্থ্য |
| Chapter 5 | বংশগতিৰ সূত্ৰ আৰু প্ৰকাৰণ |
| Chapter 6 | বংশগতিৰ আণৱিক ভিত্তি |
| Chapter 7 | ক্ৰমবিকাশ |
| Chapter 8 | মানুহৰ স্বাস্থ্য আৰু ৰোগ |
| Chapter 9 | খাদ্য সামগ্ৰী উৎপাদনৰ উন্নতিকৰণৰ কৌশলসমূহ |
| Chapter 10 | মানৱ কল্যাণত অণুজীৱ |
| Chapter 11 | জীৱ প্ৰযুক্তিবিদ্যা |
| Chapter 12 | জৈৱ প্ৰযুক্তিবিদ্যা আৰু ইয়াৰ প্ৰয়োগ |
| Chapter 13 | জীৱ আৰু আবাদী |
| Chapter 14 | পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ |
| Chapter 15 | জৈৱ বৈচিত্ৰতা আৰু সংৰক্ষণ |
| Chapter 16 | জীৱ সম্পদ |
| Chapter 17 | পৰিৱেশ সংক্ৰান্তীয় বিষয়সমূহ |
প্ৰশ্ন ২। গ্ৰাফৰ সহায়ত প্ৰজাতি – স্থানৰ সম্পৰ্কে ব্যাখ্যা কৰা ।
উত্তৰঃ প্ৰজাতি স্থান সম্পৰ্ক :- Alexander Von Humboldt নামৰ জাৰ্মান প্ৰকৃতিবিদে দীঘলীয়া অধ্যয়নৰ দ্বাৰা এটি তত্ত্ব আগবঢ়াইছে । এই তত্ত্ব মতে ― অধ্যয়ন কৰা অঞ্চলৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পালে প্ৰজাতিৰ সংখ্যাও বৃদ্ধি পায় যদিও তাৰো এটা সীমা আছে । এটা সীমাৰ পিছত প্ৰজাতিৰ সংখ্যা বৃদ্ধি নহয় । প্ৰকৃততে প্ৰজাতিত চহকী হোৱা আৰু অঞ্চলৰ পৰিসৰৰ মাজত এক বিশেষ সম্পৰ্ক আছে যি আয়তাকাৰ অধিবৃত্তৰ দৰে । লগাৰিথিমৰ মানত এনে সম্পৰ্ক তলত উল্লেখ কৰা সমীকৰণৰ যোগেদি দেখুওৱা যায় ―
Log = Log C + Z log A
ইয়াত , S = প্ৰজাতিত চহকী , A = অঞ্চল , Z = ৰেখাৰ ঢাল , C = y- ছেদাংশ ।বিজ্ঞানীসকলে লক্ষ্য কৰিলে যে Z ৰ মান 0.1 ৰ পৰা 0.2 ৰ ভিতৰত থাকে । স্থান , দেশ আৰু প্ৰজাতিৰ উপস্থিতিৰ দ্বাৰা ইয়াৰ পৰিৱৰ্তন নহয় । কিন্তু প্ৰজাতি অঞ্চল সম্পৰ্কত এই মান স্থিৰ নাথাকে । যদি এক বিশাল দেশ বা এটি মহাদেশৰ প্ৰজাতি অঞ্চলৰ সম্পৰ্ক নিৰ্ণয় কৰা যায় তেতিয়া Z ৰ ঢাল অত্যাধিক থিয় হয় (Z ৰ মান 0.6 ৰ পৰা 1.2 লৈকে থাকিব পাৰে) ।
প্ৰশ্ন ৩। জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ ক্ষতি হোৱাৰ কাৰণ লিখা ।
উত্তৰঃ মানুহৰ কাৰ্য্যকলাপৰ ফলত অনবৰত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য ধ্বংস হৈ গৈ আছে । মানুহ খাদ্যৰ বাবে , ঔষধৰ বাবে , বাট – পথ , কাৰখানা , নদী বান্ধ , নগৰ – চহৰ পত্তন ইত্যাদিৰ বাবে বননি ধ্বংস কৰাৰ ফলত প্ৰাণীৰ বাসস্থানো ধ্বংস হৈ গৈ আছে । ফলত উদ্ভিদ প্ৰজাতি ধ্বংস হোৱাৰ উপৰিও প্ৰাণীৰ অনেক প্ৰজাতি অৱলুপ্ত হৈছে । উদাহৰণ হিচাপে প্ৰশান্ত সাগৰৰ দ্বীপ সমূহত আৰম্ভ হোৱাৰ পিছত প্ৰায় 2000 চৰাইৰ প্ৰজাতি বিলূপ্ত হৈছে । IUCN ৰ Red Data Book (2004) ত উল্লেখ কৰা মতে যোৱা 500 বছৰত 338 মেৰুদণ্ডী , 359 অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণী আৰু 87 টা উদ্ভিদৰ প্ৰজাতি চিৰদিনৰ বাবে লুপ্ত হৈছে । যোৱা কুৰি বছৰৰ ভিতৰত 27 টা প্ৰজাতি লুপ্ত হৈছে । অধ্যয়নৰ ফলত জনা গৈছে যে সমগ্ৰ পৃথিৱীত বৰ্তমান 15,500 প্ৰজাতি বিপদাপন্ন (endangered) পৰ্য্যায়ত আছে দেখা গৈছে যে বৰ্তমান 12 শতাংশ পক্ষী , 23 শতাংশ স্তন্যপায়ী , 32 শতাংশ উভচৰ প্ৰাণী আৰু 31 শতাংশ গুপ্তবীজী উদ্ভিদ লুপ্তপ্ৰায় অৱস্থাত আছে ।
পৃথিৱীত মানুহ আবিৰ্ভাৱ হোৱাৰ পূৰ্বেও ব্যাপকভাৱে প্ৰজাতিৰ অৱলুপ্তি ঘটিছিল প্ৰাকৃতিক কাৰণে । কিন্তু বৰ্তমানৰ অৱ লুপ্তিৰ হাৰ সেই সময়ৰ হাৰতকৈ প্ৰায় 100 ৰ পৰা গুণ 1000 অধিক । এনে ধৰণে প্ৰজাতি অৱলুপ্তি হৈ গৈ থাকিলে বিজ্ঞানীসকলে আশঙ্কা কৰিছে যে অহা এশ বছৰৰ ভিতৰত বৰ্তমানৰ প্ৰজাতি সমূহৰ আধা বিলুপ্ত হ’ব ।
জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ অৱনতি ঘটিলে তলত উল্লেখ কৰা ঘটনা ঘটিব পাৰে ―
(ক) উদ্ভিদৰ উৎপাদন ক্ষমতা হ্ৰাস হোৱা ।
(খ) অনাবৃষ্টি , অতিবৃষ্টি আৰু আন পাৰিৱেশিক অঘটন প্ৰতিৰোধ কৰা ক্ষমতা উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ উভয়ৰে কমি যায় ।
(গ) পৰিৱেশতন্ত্ৰত খাদ্য – শৃংখল চুটি হোৱা , ৰোগ চক্ৰৰ পৰিৱৰ্তন ঘটা,আগতে উৎপাত নকৰা পতঙ্গৰ উপদ্ৰব বৃদ্ধি পোৱা জীৱৰ পৰস্পৰ নিৰ্ভৰশীলতা অৱনতি ঘটা ।
প্ৰশ্ন ৪। জৈৱ বৈচিত্ৰ্য কিয় সংৰক্ষণ কৰিব লাগে ব্যাখ্যা কৰা ।
উত্তৰঃ আমি জৈৱ বৈচিত্ৰ্য কিয় ৰক্ষা কৰিব লাগে তাৰ কাৰণ ―
(ক) আমাৰ দৈনন্দিন প্ৰয়োজন পূৰণৰ বাবে : আমি বিভিন্ন ধৰণৰ খাদ্য যেনে ― চাউল , ঘেঁহু , মাকৈজোৱা , বজৰা , ওট আদি , ফলমূল যেনে ― আম , কঁঠাল , আপেল , কল , সুমথিৰা , পনিঅল , মধুৰিআম , শাক – পাচলি যেনে ― মূলা , বন্ধাকবি , ফুলকবি , গাজৰ , জিকা , তিয়ঁহ আদি ; ঘৰ সাজিবৰ বিভিন্ন ধৰণৰ কাঠ , বাঁহ – বেত , খেৰ ; বিভিন্ন ধৰণৰ গোন্ধ তেল , অজস্ৰ ধৰণৰ ঔষধ আৰু অনেক ধৰণৰ বস্তু আমি প্ৰকৃতিৰ পৰা পাওঁ । এই সকলোবিলাক বিভিন্ন প্ৰজাতিয়ে উৎপাদন কৰে । আমাৰ ঘৰচীয়া জীৱ – জন্তু আদিও বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ । উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী সকলো প্ৰজাতি এসময়ত প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত জন্মিছিল আৰু লালিত হৈছিল ।
যদি এনে বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ সৃষ্টি নহ’লহেঁতেন তেতিয়া আমাৰ বৰ্তমান প্ৰয়োজন পূৰণ কৰা সম্ভৱ নহ’লহেঁতেন । এতিয়াও এই বিলাকৰ বনৰীয়া সঁচ আছে । এই বিলাক ৰক্ষা কৰিলে ভৱিষ্যতে এইবিলাকৰ পৰা অধিক আৰু উন্নতমানৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী সৃষ্টি হ’ব । আমি জনাকৈ আৰু যে কিমান ধৰণৰ প্ৰজাতি প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত আছে তাৰ ঠিক নাই । আমি ভৱিষ্যতে এইবিলাক ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যাব বা এইবিলাকৰ ‘জিন’ সংগ্ৰহ কৰি আমাৰ বৰ্তমান শস্য আৰু ঘৰচীয়া প্ৰাণীক অধিক উন্নত কৰিব পৰা যাব । গতিকে এই সকলো বিলাক বিবেচনা কৰিলে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য ৰক্ষা কৰা আমাৰ বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যতৰ বাবে অত্যন্ত প্ৰয়োজন।
(খ) বৃহৎ উদ্দেশ্য পূৰণৰ বাবে :- পৰিৱেশতন্ত্ৰই যি বিভিন্ন সেৱা আগবঢ়ায় সেই বিলাক বহুমুখী আৰু অধিক কাৰ্য্যকৰ কৰাৰ বাবে জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ অৱদান অশেষ । বায়ুমণ্ডলৰ অক্সিজেন সম্পূৰ্ণ ভাৱেই উদ্ভিদৰ দান । প্ৰাণী আৰু উদ্ভিদে ত্যাগ কৰা কাৰ্বন – ডাই – অক্সাইড উদ্ভিদে সালোক সংশ্লেষণৰ বাবে শোষণ নকৰিলে এফালে আমাৰ খাদ্য প্ৰস্তুত নহ’লহেঁতেন আৰু আনফালে গোটেই পৃথিৱীৰ আৱহাওৱা বিষাক্ত হৈ উঠিলহেঁতেন ।
মাটিত থকা জীৱাণু সমূহে চক্ৰাকাৰে খনিজ লোণ পুনৰাৱৰ্তন নকৰিলে কেতিয়াবাই মাটিৰ খনিজ লোণ আৰু বতাহৰ কাৰ্বন – ডাই- অক্সাইড আদি শেষ হৈ গ’লহেঁতেন । অসংখ্য ধৰণৰ পতঙ্গ নাথাকিলে আমাৰ শস্য উৎপাদনকাৰী উদ্ভিদৰ পৰাগগো নহ’লহেঁতেন।এই সকলো বিলাক বিবেচনা কৰিলে দেখা যায় যে এটা পৰিৱেশতন্ত্ৰত সকলো ধৰণৰ জীৱন একোটা বিশেষ প্ৰয়োজন থাকে । এই বিলাকৰ অবিহনে পৰিৱেশতন্ত্ৰ অচল হৈ পৰে আৰু আমি কোনোও জীয়াই থাকিব নোৱাৰিলোহেঁতেন । এইবিলাক কথা সূক্ষ্মভাৱে বিচাৰ কৰিলে দেখা যায় যে প্ৰতিটো জীৱই তাৰ এটা জীৱনত যিমানখিনি সেৱা আগবঢ়ায় তাৰ মূল্যয়ন কৰা কঠিন । ভাবি চোৱা ― এজোপা আহত গছে তাৰ জীৱনত যিমানখিনি অক্সিজেন উৎপাদন কৰে , যিমানখিনি কাৰ্বন ডাই অক্সাইড শোষণ কৰে ; কিমান চৰাই , পোক – পৰুৱাক আশ্ৰয় আৰু খাদ্য যোগায় ; তাৰ গাত কিমান পৰজীৱী আৰু পৰায়ীক আশ্ৰয় দিয়ে ; গোটেই জীৱন ছাঁ দি কিমান পথিকৰ ভাগৰ লাঘব কৰে । এই বিলাকৰ মূল্যায়ন কৰিলে একোটা তেনে গছৰ গোটেই জীৱনৰ সেৱাৰ মূল্য কেইবা কোটি টকা হ’ব।প্ৰকৃতিৰ সৌন্দৰ্য্যৰ মানুহক মুগ্ধ কৰে , মানুহৰ মন প্ৰশান্ত কৰে , কবিক কবিতা লিখিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰে । এইবিলাক মূল্য নিৰ্দ্ধাৰণ কৰিব পৰা নাযায় বাবে এইবিলাক আমাৰ অমূল্য সম্পদ ।
(গ) আমাৰ নৈতিকতা বোধৰ বাবে :- মানুহ , প্ৰাণী , উদ্ভিদ সকলোৱেই এই পৃথিৱী নামৰ গ্ৰহত একলগে বাস কৰো । আমি সকলোৱে সহযাত্ৰী । আমি পৰস্পৰৰ হিতাকাঙ্খী হোৱা প্ৰয়োজন যিহেতু আমি পৰস্পৰ নিৰ্ভৰ।তাৰোপৰি সকলো জীৱ পৃথিৱীত আবিৰ্ভাৱ হৈছিল মানুহ আবিৰ্ভাৱ হোৱাৰ পূৰ্বেই । গতিকে সেইবিলাকৰ জীয়াই থকাৰ অধিকাৰ আমাতকৈ কম নহয় । পৃথিৱীৰ সকলো জীৱ ক্ৰমবিৱৰ্তন আৰু আনুবংশিক পৰম্পৰাৰ বান্ধোনত আৱদ্ধ । কোনো কোনো আমাতকৈ দূৰৰ আৰু কোনো কোনো নিচেই ওচৰৰ সম্বন্ধৰ আৰু প্ৰতি জীৱৰ কোনো নহয় কোনো নিৰ্দিষ্ট কাম থাকে যাক আমি এতিয়াও নাজানো । গতিকে নৈতিকতা বোধৰ বাবে অন্ততঃ আমি পৰিৱেশতন্ত্ৰৰ সকলো প্ৰজাতিয়ে যাতে ধ্বংসৰ পৰা ৰক্ষা পায় তাৰ যত্ন লোৱা উচিত ।
প্ৰশ্ন ৫। জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ কৰিবৰ কি কি বিভিন্ন পন্থা আছে ?
উত্তৰঃ জনসংখ্যা বৃদ্ধি আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰণত পৰিৱেশতন্ত্ৰ সম্পূৰ্ণভাৱে ৰক্ষা কৰা বৰ্তমান সম্ভৱ হৈ উঠা নাই । ক্ৰমাৎ নতুন নতুন আবাদৰ ফলত আমাৰ বনানি ধ্বংস হৈ গৈ আছে । গতিকে অন্য উপায়ে দুষ্প্ৰাপ্য , লুপ্তপ্ৰায় আৰু থলুৱা জীৱৰ সংৰক্ষণৰ বাবে দুটা উপায় স্থিৰ কৰা হৈছে । এই উপায় দুটা হ’ল ―
(ক) স্বস্থানত সংৰক্ষণ :- যিবিলাক প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত যথেষ্ট সংখ্যাক থলুৱা প্ৰজাতিসমূহ পোৱা যায় আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যতে চহকী আৰু মানুহৰ কাৰ্য্যকলাপৰ ফলত পৰিৱেশতন্ত্ৰ এতিয়াও ক্ষতিগ্ৰস্ত হোৱা নাই । তেনে কিছুমান অঞ্চল গোটেই পৃথিৱীৰ বিভিন্ন দেশত চিনাক্ত কৰি লোৱা হৈছে আৰু এই অঞ্চলসূহ যাতে কোনোভাৱে ক্ষতিগ্ৰস্ত নহয় । তাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে বৰ্তমান পৃথিৱীত 34 টা তেনে স্থান চিনাক্তকৰণ হৈছে । এই বিলাকক Hotspots বোলা হয় ।
আমাৰ দেশত তিনিটা Hotspots চিনাক্ত কৰা হৈছে । এই বিলাক হ’ল ― পশ্চিম ঘাট , হিমালয় আৰু ভাৰত মায়েনমাৰৰ সংলগ্ন অঞ্চল । এই বিলাকৰ উপৰি আমাৰ দেশত 14 টা Biosphere reserve , 90 টা জাতীয় উদ্যান , 448 সংৰক্ষিত বনাঞ্চল , আৰু আদিমকালৰ পৰা মেঘালয় ৰাজস্থান , কৰ্ণাটক আদি অঞ্চলত স্থাপিত পবিত্ৰ – উদ্যান (sacred grove) সমূহতো উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী সংৰক্ষণ কৰা হয় ।
(খ) অন্য স্থানত সংৰক্ষণ :- যদি কোনো দুষ্প্ৰাপ্য বা লুপ্তপ্ৰায় বা বিপন্ন প্ৰজাতি স্বস্থানত সংৰক্ষণ সম্ভৱ নহয় তেতিয়া হ’লে তেনে প্ৰজাতি সেই স্থানৰ পৰা আনি উদ্ভিদ উদ্যান চিৰিয়াখানা বা অন্যান্য ভাৱে স্থাপন কৰা ঠাইত সংৰক্ষণ কৰা হয় । বৈজ্ঞানিক প্ৰথাৰে এইবিলাক লালন পালন আৰু বংশ বৃদ্ধি কৰা হয় । এতিয়া কলা সংৱৰ্ধন জননকোষ সংৰক্ষণ , অতি শীতল অৱস্থা সৃষ্টি কৰি সংৰক্ষণ , বহু বছৰ বীজ সংৰক্ষণ পদ্ধতি আদিৰ যোগেদি এনে সংৰক্ষিত জীৱৰ বংশ বৃদ্ধি কৰা হয় ।
প্ৰশ্ন ৬। জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ আৰ্হি সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰঃ জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ দুটা আৰ্হি তলত উল্লেখ কৰা হ’ল ―
(ক) বিষুৱীয় ঢাল :- পৃথিৱীৰ সকলো ঠাইত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য একে নহয় । বিভিন্ন ঠাইত বিভিন্ন ধৰণৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী দেখা যায় । জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ এনে তাৰতম্যৰ কিছুমান আৰ্হি আছে । ইয়াৰ ভিতৰত বিষুৱীয় ঢাল অন্যতম । দেখা যায় যে বিষুৱীয় অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য আটাইতকৈ অধিক । বিষুৱীয় অঞ্চলৰ পৰা মেৰু অঞ্চললৈ ক্ৰমে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য কমি আহে । মেৰু অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য প্ৰায় নাই । অক্ষৰেখাৰ ওপৰত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য কেনেকৈ নিৰ্ভৰ কৰে তাৰ উদাহৰণ হিচাপে ক’ব পাৰি যে বিষুবীয় অঞ্চলত অৱস্থিত কলম্বিয়াত প্ৰায় 1400 চৰাইৰ প্ৰজাতি পোৱা যায় । 41°N অৱস্থিত নিউইয়ৰ্কত 105 চৰাইৰ প্ৰজাতি আৰু 71°N ত অৱস্থিত গ্ৰীণলেণ্ডত 56 চৰাইৰ প্ৰজাতি পোৱা যায় । ভাৰতবৰ্ষ ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত পৰা বাবে ইয়াত প্ৰায় 1,200 চৰাইৰ প্ৰজাতি পোৱা যায়।
ক্ৰান্তীয় আমাজান উপত্যকা অঞ্চল জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে বিখ্যাত । তাৰ প্ৰায় 40,000 উদ্ভিদ প্ৰজাতি , 3,000 মাছৰ প্ৰজাতি , 1,300 চৰাইৰ প্ৰজাতি , 427 স্তন্যপায়ীৰ প্ৰজাতি , 427 উভয়চৰ প্ৰজাতি , 378 সৰ্প প্ৰজাতি আৰু 1,25,000 অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণীৰ প্ৰজাতিয়ে বাস কৰে । ইয়াত আৰু যে ক’ত হেজাৰ পতঙ্গ প্ৰজাতি আছে যিবিলাকক এতিয়াও চিনাক্ত কৰা হোৱা নাই ।
ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য অধিক হোৱাৰ মূল কাৰণ কেইবাটাও ।
যেনে ― (ক) মেৰু আৰু নাতিশীতোষ্ণ অঞ্চলত আদিমকালত সঘনাই হিমবাহ চলাৰ বাবে বাৰে বাৰে সেই অঞ্চলৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী ধ্বংস হৈছিল । গতিকে জৈৱ বৈচিত্ৰ্য তেনেকৈ ঠন ধৰি উঠিব পৰা নাছিল আৰু ইয়াৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত এতিয়াও জৈৱ বৈচিত্ৰ্যত বিষুৱীয় বা ক্ৰান্তীয় অঞ্চলতকৈ পিচ পৰি আছে ।
(খ) ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত নাতিশীতোষ্ণ অঞ্চলৰ তুলনাত আৱহাওৱা সঘনাই পৰিৱৰ্তন নহয় বাবে প্ৰজাতি সমূহৰ প্ৰজনন আৰু বৃদ্ধিত বাধা নহয় ।
(গ) তাৰোপৰি ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত সৌৰশক্তি অধিক বিকীৰণ হোৱাৰ বাবে উদ্ভিদৰ বৃদ্ধি ক্ষিপ্ৰ হয় । উপৰোক্ত কাৰণৰ বাবে ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত জৈৱ বৈচিত্ৰ্য অন্যান্য অঞ্চলতকৈ অধিক ।
প্ৰজাতি স্থান সম্পৰ্ক :- Alexander Von Humboldt নামৰ জাৰ্মান প্ৰকৃতিবিদে দীঘলীয়া অধ্যয়নৰ দ্বাৰা এটি তত্ত্ব আগবঢ়াইছে।এই তত্ত্ব মতে ― অধ্যয়ন কৰা অঞ্চলৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পালে প্ৰজাতিৰ সংখ্যাও বৃদ্ধি পায় যদিও তাৰো এটা সীমা আছে।এটা সীমাৰ পিছত প্ৰজাতিৰ সংখ্যা বৃদ্ধি নহয় । প্ৰকৃততে প্ৰজাতিত চহকী হোৱা আৰু অঞ্চলৰ পৰিসৰৰ মাজত এক বিশেষ সম্পৰ্ক আছে যি আয়তকাৰ অধিবৃত্তৰ দৰে।লগাৰিথিমৰ মানত এনে সম্পৰ্ক তলত উল্লেখ কৰা সমীকৰণৰ যোগেদি দেখুওৱা যায়― Log S = Log C + Z log A
ইয়াত , S = প্ৰজাতিত চহকী , A = অঞ্চল , Z = ৰেখাৰ ঢাল , C = y- ছেদাংশ ।বিজ্ঞানীসকলে লক্ষ্য কৰিলে যে Z ৰ মান 0.1 ৰ পৰা 0.2 ৰ ভিতৰত থাকে । স্থান , দেশ আৰু প্ৰজাতিৰ উপস্থিতিৰ দ্বাৰা ইয়াৰ পৰিৱৰ্তন নহয় । কিন্তু প্ৰজাতি অঞ্চল সম্পৰ্কত এই মান স্থিৰ নাথাকে । যদি এক বিশাল দেশ বা এটি মহাদেশৰ প্ৰজাতি অঞ্চলৰ সম্পৰ্ক নিৰ্ণয় কৰা যায় তেতিয়া Z ৰ ঢাল অত্যাধিক থিয় হয় ।
প্ৰশ্ন ৭। গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰাণীৰ উল্লেখ কৰি কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান সম্পৰ্কে এটি টোকা লিখা ।
উত্তৰঃ কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান :- অসমৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ দক্ষিণ পাৰে গোলাঘাট আৰু নগাঁও জিলাত কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান অৱস্থিত । ৰাষ্ট্ৰীয় পথ নং 37 ৰ মতে ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দক্ষিণ পাৰৰ পৰা কাৰ্বি আংলং জিলাৰ পাদদেশলৈকে এই ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান বিস্তৃত ।
মাটিকালি :- এই উদ্যানে 430 বৰ্গ কিঃমিঃ আঞ্চ আৱৰি আছে । 1985 চনৰ পিছত 420.67 বৰ্গ কিঃমিঃ এলেকাৰ উদ্যানখনত নতুন এলেকা সংযোজিত কৰি উদ্যানখনৰ বৰ্তমানৰ এলেকা বৃদ্ধি কৰা হৈছে ।
ঐতিহাসিক পটভূমি : 1908 চনলৈকে চিকাৰী আৰু লুন্ঠণকাৰীৰ ৰম্যভূমি কাজিৰঙাক বিশ্ববিখ্যাত এশিঙিয়া গঁড়ৰ ৰক্ষণাবেক্ষণক প্ৰাথমিক লক্ষ্য হিচাপে লৈ সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ মৰ্যাদা দিয়া হৈছিল । 1916 চনত ইয়াক অভয়াৰণ্য পৰ্য্যায়লৈ উন্নীত কৰা হয় , কাজিৰঙাক ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰূপ ঘোষণা কৰা হয় । 1974 চনৰ 1 জানুৱাৰীত ।
প্ৰধান জন্তুসমূহ : বিশ্বৰ বন্যপ্ৰাণীৰ মানচিত্ৰত কাজিৰঙাই ইয়াৰ বিখ্যাত এশিঙীয়া গঁড়ৰ বাবে এক বিশেষ স্থান অধিকাৰ কৰিছে।1993 চনৰ পিয়লমতে কাজিৰঙাৰ মুঠ গঁড়ৰ সংখ্যা 1164 টা ইয়াৰ উপৰি হাতী , বনৰীয়া ম’হ , দলহিৰণ , খঁটীয়া পহু বাঘ , বনৰীয়া গাহৰি , হলৌ বান্দৰ আৰু সোণালী বান্দৰ , বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ চৰাই সৰীসৃপ , মাছ আৰু গছ – গছনিয়ে কাজিৰঙাৰ মুখ্য বন্যসম্পদ ।
প্ৰধান স্তন্যপায়ী প্ৰাণীসমূহ :- এশিঙীয়া গঁড় , হাতী , হলৌ বান্দা , হনুমান বান্দা বাঘ , বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ জাহামাল , নেউল , উদ , ভিলুক, বনৰীয়া গাহৰি , বনৰীয়া ম’হ , দল হৰিণ , খটীয়া পহু , শিহু ইত্যাদি ।
প্ৰধান প্ৰধান প্ৰজাতি : কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান প্ৰায় 304 প্ৰজাতি আবাসী আৰু ভ্ৰমণকাৰী পক্ষীৰ বিচৰণভূমি । বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ ঈগল , ভেলা বা ধেৰা , উলু , ম’ৰা , দেওহাঁহ ৰাজধনেশ আদি IUCN ৰ Red Data Book ত সন্নিৱিষ্ট লুপ্তপ্ৰায় পক্ষীবোৰৰ বাহিৰেও শৰালি হাঁহ , হয়কলি , বনৰীয়া হাঁহ , ফেঁচা আদি পক্ষী প্ৰজাতি কাজিৰঙাত পোৱা যায় ।
প্ৰধান সৰীসৃপ প্ৰজাতি :- অজগৰ , ফেঁটীসাপ , কাছ , ঘৰিয়াল , ক্ৰেইট, ৰেটনস্নেক , গুই সাপ আৰু অন্যান্য বহুত সৰীসৃপ জাতীয় প্ৰাণী এই উদ্যানত দেখা যায় । কাজিৰঙাৰ বনজসম্পদ ভিতৰত বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ঘাঁহ – খেৰ , নল – খাগৰি , ইকঁৰা , শিমলু , বগৰী , আহঁত , অমৰা , আজাৰ আদিয়েই প্ৰধান । 1966 চনৰ পৰাই অসমৰ বন বিভাগে প্ৰতি 6 বছৰৰ মূৰে মূৰে কাজিৰঙাৰ স্তন্যপায়ী প্ৰাণীসমূহৰ পিয়ল চলাই আহিছে ।
1993 চনৰ কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ পিয়ল অনুসৰি তাত পোৱা স্তন্যপায়ীৰ সংখ্যা এনে ধৰণৰ ―
| স্তন্যপায়ী জন্তুৰ নাম | সংখ্যা |
| (ক) গঁড় | 1164 |
| (খ) হাতি | 511 |
| (গ) ম’হ | 1034 |
| (ঘ) মেঠোন | –– |
| (ঙ) বাঘ | 8 |
| (চ) নাহৰফুটুকী বাঘ | ― |
| (ছ) মাটি ভালুক | ― |
| (জ) শৰপহু | ― |
| (ঝ) দলহিৰণ | 34 |
| (ঞ) খটীয়া পহু | 2048 |
| (ট) সুগৰি পহু | 24 |
| (ঠ) বনৰীয়া | 104 (আনুমানিক) |
| (ড) ভালুক | 2 |
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
