Class 11 Logic And Philosophy Chapter 2 উপসৰ্গ

Join Telegram channel

Follow us:

Class 11 Logic And Philosophy Chapter 2 উপসৰ্গ The answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapters Assam Board HS Class 11 Logic And Philosophy Chapter 2 উপসৰ্গ and select needs one.

Class 11 Logic And Philosophy Chapter 2 উপসৰ্গ

Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 11 Logic And Philosophy Chapter 2 উপসৰ্গ Solutions for All Subject, You can practice these here…

(ঘ)  পদৰ ব্যাপ্ততা

(ক)   অতি চমু আৰু চমু প্ৰশ্নোত্তৰঃ 

(১) তলত দিয়া বাক্যসমূহক বচনলৈ ৰূপান্তৰ কৰা আৰু ব্যাপ্ত পদ বাছি উলিয়াই আঁচ টানি দেখুওৱা । 

(ক) প্ৰশ্ন:- ধনী মানুহবোৰ সাধাৰণতে নম্ৰ হয় । 

উত্তৰঃ কিছুমান ধনী মানুহ হয় নম্ৰ । (I) 

         বচনটো বিশেষ সদৰ্থক (I) বচন । 

(খ) প্ৰশ্ন:- কেইজনমানৰ বাহিৰে সভাত সকলো সদস্যই উপস্থিত আছে । 

উত্তৰঃ কিছুমান সদস্যই হয় এনে যিসকল সভাত উপস্থিত আছে । (I) বচনটো বিশেষ সদৰ্থক (I) হোৱা বাবে উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় দুয়ো অব্যপ্ত হৈ আছে । 

(গ) প্ৰশ্ন:- সকলো নাগৰিক দেশপ্ৰেমিক নহয় । 

উত্তৰঃ কিছুমান নাগৰিক নহয় দেশপ্ৰেমিক । (O) বচনটো বিশেষ নঞৰ্থক হোৱা বাবে বিধেয় পদ ব্যপ্ত হৈছে । গতিকে বিধেয় ‘দেশপ্ৰেমিক’ ব্যপ্ত হৈছে । 

(ঘ) প্ৰশ্ন:- কোনো সিংহ নহয় দ্বী-পদী । 

উত্তৰঃ কোনো সিংহ নহয় দ্বী-পদী । (E) বচনটো সামান্য নঞৰ্থক হোৱা বাবে উদ্দেশ্য বিধেয় দুটা পদে ব্যপ্ত হৈছে, গতিকে উদ্দেশ্য ‘সিংহ’ আৰু বিধেয় ‘দ্বী-পদী’ ব্যপ্ত হৈছে । 

(ঙ) প্ৰশ্ন:- কেৱল দৃঢ়মনৰ লোকসকলেই বিপদৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে । 

উত্তৰঃ সকলো বিপদৰ সন্মুখীন হ’ব পৰা লোকসকল হয় দৃঢ়মনৰ । বচনটো সামান্য সদৰ্থক হোৱা বাবে উদ্দেশ্য পদব্যপ্ত হৈছে । গতিকে উদ্দেশ্য ‘বিপদৰ সন্মুখীন হ’ব পৰা লোকসকল’ ব্যপ্ত হৈছে কিন্তু বিধেয় ‘দৃঢ়মনৰ’ ব্যপ্ত হ’ব পৰা নাই । 

(চ) প্ৰশ্ন:- অতি কম মানুহেই নিঃস্বাৰ্থ । 

উত্তৰঃ কিছুমান মানুহ নহয় নিঃস্বাৰ্থ । (O) বচনটো বিশেষ নঞৰ্থক হোৱা বাবে বিধেয় পদ ব্যপ্ত হৈছে । গতিকে বিধেয় ‘নিঃস্বাৰ্থ’ ব্যপ্ত সকলৰ অনুশোচনা হয়’ব্যপ্ত হৈছে । কিন্তু উদ্দেশ্য ‘মানুহ’ ব্যপ্ত হ’ব পৰা নাই । 

(ছ) প্ৰশ্ন:- কাচিৎহে মানুহৰ অনুশোচনা হয় । 

উত্তৰঃ কিছুমান মানুহ হয় এনে যিসকলৰ অনুশোচনা হয় । (O) 

বচনটো বিশেষ নঞৰ্থক হোৱা বাবে বিধেয় পদ ব্যপ্ত হৈছে । গতিকে বিধেয় ‘এনে যিসকলৰ অনুশোচনা হয়’ ব্যপ্ত হৈছে । কিন্তু উদ্দেশ্য ‘মানুহ’ ব্যপ্ত হ’ব পৰা নাই । 

(জ) প্ৰশ্ন:- শাস্তি সকলোৰে কাম্য । 

উত্তৰঃ সকলো মানুহ হয় এনে যিসকল শাস্তি কামনা কৰে । (A) বচনটো সামান্য সমৰ্থক হোৱা বাবে উদ্দেশ্য পদ ব্যপ্ত হৈছে । গতিকে উদ্দেশ্য ‘মানুহ’ ব্যপ্ত হৈছে কিন্তু বিধেয় ‘এনে যিসকলো শাস্তি কামনা কৰে’ ব্যপ্ত হ’ব পৰা নাই । 

(ঝ) প্ৰশ্ন:- সত্ৰৰ সকলো কেউলীয়া ভকতেই অবিবাহিত । 

উত্তৰঃ সকলো কেউলীয়া সত্ৰ ভকতেই হয় অবিবাহিত । (A) বচনটো সামান্য সমৰ্থক হোৱা বাবে উদ্দেশ্য পদ ব্যপ্ত হৈছে । গতিকে উদ্দেশ্য ‘কেউলীয়া সত্ৰ ভকতেই’ ব্যপ্ত হৈছে কিন্তু বিধেয় ‘অবিবাহিত’ব্যপ্ত হ’ব পৰা নাই । 

(ঞ) প্ৰশ্ন:- অধিকাংশ বিদ্যাৰ্থীয়েই ইংৰাজী টান পায় । 

উত্তৰঃ কিছুমান বিদ্যাৰ্থী হয় এনে যিসকলে ইংৰাজী টান পায় । (I) বচনটো বিশেষ সদৰ্থক হোৱা বাবে উদ্দেশ্য ‘বিদ্যাৰ্থী’ আৰু বিধেয় ‘এনে যিসকলে ইংৰাজী টান পায়’ দুয়োটা পদেই অব্যপ্ত হৈ আছে । 

(ট) প্ৰশ্ন:- পৰাধীনতা কোনেনো ভাল পায় ? 

উত্তৰঃ কোনো পৰাধীনতা নহয় এনে যাক কোনেও ভাল পায় । (E) বচনটো সামান্য নঞৰ্থক হোৱা বাবে উদ্দেশ্য ‘পৰাধীনতা’ আৰু বিধেয় এনে যাক কোনেও ভাল পায় ‘পদ দুটাই ব্যপ্ত হৈছে’ । 

(ঠ) প্ৰশ্ন:- সৎ ব্যক্তিসকল বিশ্বাসযোগ্য হয় । 

উত্তৰঃ সকলো সৎব্যক্তি হয় বিশ্বাসযোগ্য । (A) বচনটো সামান্য সদৰ্থক হোৱা বাবে উদ্দেশ্য ‘সংবক্তি’ ব্যপ্ত হৈছে । কিন্তু বিধেয় ‘বিশ্বাসযোগ্য’ ব্যপ্ত হ’ব পৰা নাই । 

(২) তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া :

(ক) প্ৰশ্ন:- ‘পদৰ ব্যপ্ততা’ৰ আলোচ্য কি ? 

উত্তৰঃ A, E, I, O এই চাৰি প্ৰকাৰৰ বচনত ব্যৱহাৰ হোৱা উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় পদসমূহৰ পৰিমানগত দিশৰ আলোচনাই হ’ল ‘পদৰ ব্যপ্ততাৰ আলোচ্য বিষয় । 

(খ) প্ৰশ্ন:- পদৰ ব্যপ্ততা বা অব্যপ্ততা বুলিলে কি বুজা ? 

উত্তৰঃ যেতিয়া কোনো এটা পদৰ দ্ধাৰা ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ বাচ্যাৰ্থক বুজোৱা হয় তেতিয়া তাক পদৰ ব্যপ্ততা বোলে । আনহাতে যেতিয়া কোনো এটা পদৰ  দ্ধাৰা ইয়াৰ আংশিক বাচ্যাৰ্থক বুজোৱা হয় তেতিয়া তাক পদৰ অব্যপ্ততা বোলে । 

(গ) প্ৰশ্ন:- এটা বিশেষ সদৰ্থক বা I বচনত কি পদ ব্যাপ্ত ? 

উত্তৰঃ বিশেষ সদৰ্থক বা I বচনত উদ্দেশ্য বিধেয় দুয়োটা পদেই অব্যপ্ত । 

(ঘ) প্ৰশ্ন:- বচন এটা নঞৰ্থক হ’লে কি পদ ব্যপ্ত হয় ? 

উত্তৰঃ বচন এটা নঞৰ্থক হ’লে বিধেয় পদ ব্যপ্ত হয় । 

(ঙ) প্ৰশ্ন:- ‘কোনো উদ্ভিদ সৰ্বভোজী নহয়’, এই বচনটোক দুয়োটা পদ ব্যপ্ত হয় নে ? 

উত্তৰঃ বচনটোত দুয়োটা পদ ব্যপ্ত কাৰণ, বচনটো এটা সামান্য নঞৰ্থক বচন । 

(চ) প্ৰশ্ন:- এটা উদ্দেশ্য পদ ব্যপ্ত বচনৰ উদাহৰণ দিয়া । 

উত্তৰঃ সকলো মানুহ হয় মৰণশীল । (A) 

(ছ) প্ৰশ্ন:- সামান্য বচনত উদ্দেশ্য পদৰ সম্পূৰ্ণ বাচ্যার্থ / লক্ষণাৰ্থ বিবেচনা কৰা হয় । 

উত্তৰঃ বাচ্যার্থ বিবেচনা কৰা হয় । 

(জ) প্ৰশ্ন:- সামান্য বচনত কেৱল ‘উদ্দেশ্য’ পদেই ব্যপ্ত । এই উক্তিটো সত্যনে ? নহয় যদি হয় উদাহৰণসহ বুজাই লিখা । 

উত্তৰঃ উক্তিটো সম্পূৰ্ণ সত্য নহয় । কাৰণ সামান্য সদৰ্থক বচনত অকল উদ্দেশ্য পদ ব্যপ্ত হ’লেও, সামান্য নঞৰ্থক বচনত উদ্দেশ্য বিধেয় দুয়োটা পদ ব্যপ্ত হয় । যেনে ― ‘কোনো মানুহ নহয় পূৰ্ণ’, ইয়াত উদ্দেশ্য পদৰ আগত ‘সকলো’ ব্যৱহাৰ কৰি আমি ক’ব পাৰো যে ― ‘সকলো মানুহ নহয় পূৰ্ণ’ আৰু তেতিয়া উদ্দেশ্যপদ ব্যপ্ত হয় । আকৌ আমি বচনটোৰ উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় পদৰ সালসলনি কৰি ‘সকলো পূৰ্ণ ব্যক্তি নহয় মানুহ’ বুলি ক’ব পাৰোঁ আৰু তেতিয়া পূৰ্ণ ব্যক্তি পদটো ব্যপ্ত হ’ব পাৰে । গতিকে সামান্য নঞৰ্থক বচনত উদ্দেশ্যৰ লগত বিধেয় ব্যপ্ত হৈ পৰে । 

(ঝ) প্ৰশ্ন:- এটা নিৰ্দিষ্ট বিশিষ্ট পদযুক্ত A বচনত কেৱল উদ্দেশ্য ব্যপ্ত হয় নে ? নহয় যদি কিয় ? 

উত্তৰঃ এটা নিৰ্দিষ্ট বিশিষ্ট পদযুক্ত A বচনত দুয়োটা পদেই নিৰ্দিষ্ট বিশিষ্ট পদ আৰু এই প্ৰকাৰৰ বচনত উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় সমব্যাপক । সেই কাৰণে এই প্ৰকাৰৰ A বচনবোৰতেই মাত্ৰ উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় দুয়োটাই ব্যপ্ত । যেনে ― সকলো মানুহ হয় বুদ্ধিবৃত্তি সম্পন্ন প্ৰাণী । (A) 

(ঞ) প্ৰশ্ন:- উদ্দেশ্য পদ ব্যপ্ত হয় সার্বিক / বিশেষ বচনত । 

উত্তৰঃ সার্বিক বচনত । 

(ট) প্ৰশ্ন:- এটা বচনৰ উদ্দেশ্যৰ পৰিমাণ কিহৰ দ্ধাৰা নিৰ্ণয় কৰা হয় ? 

উত্তৰঃ বাচ্যাৰ্থৰ দ্ধাৰা । 

(৩) প্ৰশ্ন:- ‘নঞৰ্থক বচনত দুয়োটা পদেই ব্যপ্ত’ উদাহৰণসহ বুজাই লিখা । 

উত্তৰঃ সার্বিক নঞৰ্থক বচনত দুয়োটা পদেই ব্যপ্ত । ‘কোনো মানুহ নহয় অমৰ’ বচনত ‘মানুহ’ সৰু ‘অমৰ’ এই দুয়োটা শ্ৰেণীয়েই সম্পূৰ্ণ স্বতন্ত্ৰ আৰু পৰস্পৰ বাহিৰ্ভূত । সেইবাবে কোনো মানুহ  অমৰ হ’ব নোৱাৰে আকৌ কোনো অমৰ জীৱ মানুহ হ’ব নোৱাৰে । গতিকে E বচনত উদ্দেশ্য আৰু বিধেয় দুয়োটা পদেই ব্যপ্ত । কিন্তু বিশেষ নঞৰ্থক বচন যেনে ‘কিছুমান মানুহ নহয় জ্ঞানী’ত কিছুমান শব্দেৰে উদ্দেশ্য মানুহ পদৰ এটা অংশ বুজাইছে কাৰণে ই অব্যপ্ত কিন্তু বিধেয় পদ জ্ঞানীক মানুহৰ ক্ষেত্ৰ অস্বীকাৰ কৰাৰ কাৰণে কিছুমান মানুহ সাধু শ্ৰেণীৰ পৰা বহিৰ্ভূত । গতিকে বিধেয় পদটো কেৱল মাত্ৰ ব্যপ্ত হৈছে । 

(৪)   উদাহৰণসহ বুজাই লিখা :

(ক) প্ৰশ্ন:- সামান্য বচনত উদ্দেশ্য ব্যপ্ত হয় । 

উত্তৰঃ ‘সকলো মানুহ হয় মৰণশীল’ বচনত উদ্দেশ্য পদ ‘মানুহ’ ব্যপ্ত হয় কাৰণ ইয়াত সমগ্ৰ মানুহ জাতিৰ ক্ষেত্ৰতেই মৰণশীল স্বীকাৰ কৰা হৈছে । আৰু সকলো’ চিনেৰে ব্যাপ্যতা স্পষ্টভাৱে প্ৰকাশ কৰা হৈছে । কিন্তু বিধেয় ‘মৰণশীল’, মানুহ পদৰ এটা অংশ মাথোন । সেইকাৰণে সকলো মানুহ আৰু সকলো মৰণশীল প্ৰাণী সমান হ’ব নোৱাৰে । গতিকে বিধেয় পদ ‘মৰণশীল’ অব্যপ্ত পদ । 

(খ) প্ৰশ্ন:- O বচনত কেৱল বিধেয়হে ব্যপ্ত । 

উত্তৰঃ O বচন অৰ্থাৎ বিশেষ সদৰ্থক বচনৰ এটা উদাহৰণ হ’ল ― ‘কিছুমান মানুহ নহয় জ্ঞানী’, ইয়াত উদ্দেশ্য পদত ইয়াৰ আংশিক বাচ্যার্থ লোৱা হৈছে আৰু ই অব্যপ্তৰ কিন্তু কিছুমান মানুহৰ ক্ষেত্ৰত বিধেয় ‘জ্ঞানী’ক অস্বীকাৰ কৰা হৈছে । সেইকাৰণে উদ্দেশ্য অব্যপ্ত হ’লেও বিধেয় পদ ব্যপ্ত হৈছে । 

(গ) প্ৰশ্ন:- I বচনত এটাও পদ ব্যপ্ত নহয় । 

উত্তৰঃ I বা বিশেষ সদৰ্থক বদনৰ উদাহৰণ এটা হ’ল ― কিছুমান মানুহ হয় সাধু । ইয়াত উদ্দেশ্য পদ ‘মানুহ’ দ্ধাৰা সকলো মানুহক বুজোৱা নাই মাত্ৰ কিছুমান মানুহক বুজাইছে অৰ্থাৎ আংশিক বাচ্যাৰ্থকে বুজাইছে । সেইবাবে উদ্দেশ্য পদ ‘মানুহ’ অব্যপ্ত । আকৌ বিধেয়পদৰ ব্যাপ্ততাৰ বিষয়ে স্পষ্ট উল্লেখ নাই যদিও, বচনটোৰ অৰ্থ বিশ্লেষণ কৰিলে দেখা যায় যে ‘মানুহ’ পদৰ এটা অংশৰ লগত ‘সাধু’ পদৰ এটা অংশহে সম্বন্ধযুক্ত । কিছুমান মানুহ সকলো সাধু ব্যক্তি হ’ব নোৱাৰে । কিছুমান মানুহ কিছুমান সাধুব্যক্তি । সেইকাৰণে বিধেয় পদও অব্যাপ্ত । 

(ঙ)  বচনৰ আধুনিক শ্ৰেণীবিভাজন

(ক)  অতি চমু আৰু চমু প্ৰশ্নোত্তৰঃ 

(১)  চমু উত্তৰ দিয়া ।

(ক) প্ৰশ্ন:- এৰিষ্ট’টল আধুনিক তৰ্কবিদ হয় নে ? 

উত্তৰঃ নহয় । 

(খ) প্ৰশ্ন:- আধুনিক তৰ্কবিদসকলে কি কি কথাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বচনৰ শ্ৰেণীবিভাজন কৰিছে ? 

উত্তৰঃ আধুনিক তৰ্কবিদসকলে বচনত ব্যৱহাৰ হোৱা উপাদানসমূহৰ সাংগঠনিক বৈশিষ্ট্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বচনৰ শ্ৰেণীবিভাজন কৰিছে । 

(গ) প্ৰশ্ন:- বচন মূলতঃ কেই প্ৰকাৰৰ ? 

উত্তৰঃ বচন মূলতঃ তিনি প্ৰকাৰৰ । 

(ঘ) প্ৰশ্ন:- সৰল বচন কেই প্ৰকাৰৰ ? 

উত্তৰঃ সৰল বচন চাৰি প্ৰকাৰৰ । 

(ঙ) প্ৰশ্ন:- শ্ৰেণীসদস্যতামূলক বচন আৰু সাধাৰণ বচন একেই নে ? যদি নহয় দুটা পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰা । 

উত্তৰঃ একে নহয় । 

শ্ৰেণীসদস্যতামূলক বচন আৰু সাধাৰণ বচনৰ পাৰ্থক্য দুটা হ’ল ― 

(১) শ্ৰেণীসদস্যতা বচনত এজন ব্যক্তি এটা শ্ৰেণীৰ সদস্য বুলি ব্যক্ত কৰা হয় । কিন্তু সাধাৰণ বচনত দুটা জাতিৰ মাজত থকা সম্বন্ধ উল্লেখ কৰা হয় । 

(২) শ্ৰেণীসদস্যতা বচন একপ্ৰকাৰৰ সৰল বচন কিন্তু সাধাৰণ সৰল বচনৰ ও অন্তৰ্গত নহয় । 

(চ) প্ৰশ্ন:- সাধাৰণ বচন মূলতঃ কেনে ধৰণৰ বচন ? সাধাৰণ বচন কেই প্ৰকাৰত ভাগ কৰিব পাৰি ।

উত্তৰঃ সাধাৰণ বচন মূলতঃ শ্ৰেণী সম্পৰ্কীয় বচন । 

         সাধাৰণ বচন তিনি প্ৰকাৰত ভাগ কৰিব পাৰি । 

(ছ) প্ৰশ্ন:- যৌগিক বচন আৰু সাধাৰণ বচনৰ মূল পাৰ্থক্যটো কি ? 

উত্তৰঃ যৌগিক বচন আৰু সাধচৰণ বচনৰ মূল পাৰ্থক্য হ’ল যৌগিক বচনৰ দৰে সাধাৰণ বচনত সৰল বচন উপদানৰূপে নাথাকে । 

(জ) প্ৰশ্ন:- ‘সকলো মানুহ হয় বুদ্ধিবৃত্তি সম্পন্ন’― ই কি বচনৰ উদাহৰণ ? 

উত্তৰঃ ই শ্ৰেণীসম্বন্ধসূচক সাধাৰণ বচনৰ উদাহৰণ । 

(ঝ) প্ৰশ্ন:- ‘চোৰ’ ই বচন নে ? 

উত্তৰঃ হয় । ই একপ্ৰকাৰৰ উদ্দেশ্যবিহীন বচন । 

(ঞ) প্ৰশ্ন:- বিকল্পাত্মক বচনত ‘অথবা’ শব্দটো ‘দুটা উপাদান বচন সত্য হ’ব নোৱাৰে’ অৰ্থত লোৱা হয় । 

(২)  শুদ্ধ উত্তৰ নিৰ্ণয় কৰা : 

(ক) প্ৰশ্ন:- গুণ আৰু পৰিমাণৰ মিশ্রনীতি অনুসৰি আধুনিক তৰ্কবিদসকলে বচনৰ শ্ৰেণীবিভাজন কৰে / নকৰে । 

উত্তৰঃ নকৰে ।

(খ) প্ৰশ্ন:- সৰল বচন তিনি / চশৰী প্ৰকাৰৰ । 

উত্তৰঃ চাৰি প্ৰকাৰৰ । 

(গ) প্ৰশ্ন:- বৈকল্পিক বচনত ‘অথবা’ শব্দটো অভিব্যাপী / ঐকান্তিক অৰ্থত লোৱা হয় । 

উত্তৰঃ ঐকান্তিক অৰ্থত লোৱা হয় । 

(ঘ) প্ৰশ্ন:- যৌগিক বচনত আণৱিক / পাৰমাণৱিক বচন বোলা হয় । 

উত্তৰঃ আণৱিক বচন বোলা হয় । 

(ঙ) প্ৰশ্ন:- অস্তিত্ব বুজোৱা বচনসমূহক যৌগিক / সাধাৰণ / সৰল বচন । 

উত্তৰঃ সাধাৰণ বচন ।

Dev Kirtonia

Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.